Οι γάτες του Αϊ-Νικόλα στην Παλαιστίνη

Αν μετρήσει κανείς πόσες ειρηνευτικές πρωτοβουλίες για την Παλαιστίνη έχουν ανακοινωθεί από το 1948 ως σήμερα, δύσκολα μπορεί να είναι αισιόδοξος για την έκβαση των συνομιλιών που αρχίζουν σήμερα στην Αίγυπτο. Πολύ περισσότερο που, αυτή τη φορά, πρόκειται για ένα σχέδιο που έχει την υπογραφή του Τραμπ, το σχεδίασαν επιχειρηματίες του real estate χωρίς συμμετοχή Παλαιστινίων και η εφαρμογή του στο πεδίο έχει ανατεθεί σε κάποιον όπως ο Τόνι Μπλερ.

Κι όμως. Μολονότι δεν είναι ούτε το ιδανικό ούτε το πιο ισορροπημένο σχέδιο, αντιμετωπίζεται – και σωστά – ως το καλύτερο δυνατό, στις δεδομένες φρικτές συνθήκες. Η στιγμή, μέσα στην απελπισία της, μοιάζει ιδανική. Από τη μια πλευρά, η Χαμάς έχει ηττηθεί και τα διεθνή ερείσματά της έχουν εξουδετερωθεί. Από την άλλη το Ισραήλ θα μπορούσε να συνεχίσει τη σφαγή, αλλά με όλο και μεγαλύτερη αντίσταση στο εσωτερικό και όλο και μεγαλύτερη διεθνή απομόνωση και κατακραυγή, ώστε το κόστος να γίνεται πια ασήκωτο. Η στιγμή όπου ο Νετανιάχου ανεβαίνει στο βήμα του ΟΗΕ και η αίθουσα αδειάζει επιδεικτικά ήταν, ίσως, η στιγμή που συνειδητοποιήθηκε το αδιέξοδο του νικητή, μετά το αδιέξοδο του ηττημένου. Η άμεση διεθνής υποστήριξη στο σχέδιο Τραμπ, από την Ευρώπη ως τις αραβικές πρωτεύουσες, το βεβαιώνει.

Τι θα μπορούσε να πάει στραβά; Τι θα μπορούσε να εμποδίσει την επιτυχία του σχεδίου; Το απίστευτα υψηλό, ακόμη και για μια διαμάχη τόσων δεκαετιών, επίπεδο απάνθρωπης σκληρότητας που έχει μεσολαβήσει σε αυτά τα δύο χρόνια, που συμπληρώνονται αύριο, από τη φρικτή σφαγή της 7ης Οκτωβρίου. Ενας άνθρωπος που έχει περάσει τη ζωή του με το Μεσανατολικό, ο Τόμας Φρίντμαν, έγραφε πως «ποτέ άλλοτε δεν έχω δει αυτή τη διαμάχη σπασμένη σε τόσο πολλά μικρά κομμάτια, το καθένα τους βουτηγμένο σε τόση δυσπιστία και μίσος για τον άλλον, όσο τώρα».

Εγώ δεν διεκδικώ, φυσικά, τίτλους ειδικού. Από τα ταξίδια μου στην περιοχή, όμως, κρατώ την εμπειρία μιας επίσκεψης στον προσφυγικό καταυλισμό της Σατίλα, στα νότια της Βηρυτού. Κρατώ μια συζήτηση με έναν άνθρωπο που ήταν 5 ετών το 1948 όταν με την οικογένειά του ξεριζώθηκε από το χωριό του για την Ιορδανία, ήταν 17 ετών τον Σεπτέμβρη του 1970 όταν, κυνηγημένος από την εμφύλια βία, έγινε δεύτερη φορά πρόσφυγας στον Λίβανο κι ήταν τριαντάρης όταν επέζησε του μεγάλου μακελειού των Φαλαγγιτών στους καταυλισμούς της Βηρυτού, το 1982. Από τα πέντε του δεν είχε ζήσει ούτε μία ημέρα έξω από ένα στρατόπεδο προσφύγων. Γύρω του κυκλοφορούσαν παιδιά και έφηβοι που γεννήθηκαν στο στρατόπεδο, δεν είχαν ζωή έξω από αυτό, αφού η τοπική κοινωνία τους φοβόταν και τους απέφευγε, ούτε μπορούσαν να φανταστούν άλλη ζωή. Το φορτίο της απελπισίας και του μίσους το έφεραν στο βλέμμα τους.

Πόσο σταθερή μπορεί να είναι η προοπτική μιας βιώσιμης ειρήνης στο έδαφος μιας τέτοιας μοίρας – ακόμη κι αν η Χαμάς εξαφανιστεί από προσώπου γης; Και πώς θα σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος της βίας, όπου οι ακραίοι, οι φανατικοί της κάθε πλευράς βοηθούν (ακόμη και συνειδητά) τους ακραίους της άλλης για να τινάξουν στον αέρα το ένα σχέδιο ειρήνευσης μετά το άλλο;

Οι συμφωνίες του Οσλο τινάχθηκαν στον αέρα από ένα «παράλληλο σαμποτάζ», όπου δολοφονίες Παλαιστινίων από εποίκους εναλλάσσονταν με επιθέσεις αυτοκτονίας της Χαμάς, όπου η δολοφονία του Ράμπιν από έναν εξτρεμιστή Εβραίο έδωσε στη Χαμάς την ευκαιρία να κυριαρχήσει και αυτή το ανταπέδωσε με μια σειρά επιθέσεων αυτοκτονίας τις παραμονές των εκλογών, που έδωσαν στον Νετανιάχου την πρώτη του νίκη επί του Σιμόν Πέρες. Από τότε, χέρι-χέρι, οι φανατικοί της κάθε πλευράς φωνάζουν μαζί «από το ποτάμι ως τη θάλασσα» στα αραβικά και στα εβραϊκά και δίνουν ο ένας στον άλλον το κοινό επιχείρημα, πως «δεν μπορούμε να κάνουμε ειρήνη γιατί δεν έχουμε συνομιλητή». Με αποκορύφωμα το φρικτό μακελειό της 7ης Οκτωβρίου, που βοήθησε τις ορθόδοξες, θεοκρατικές μειοψηφίες να επιβάλουν την ατζέντα τους στο εσωτερικό του Ισραήλ. Κι ό,τι έγινε από τότε, αυτά τα δύο χρόνια, πότισε και τις δύο πλευρές με ακόμη περισσότερο μίσος, περισσότερο φαρμάκι. Σαν τις γάτες του Αϊ-Νικόλα του Σεφέρη «αιώνες φαρμάκι, γενιές φαρμάκι».

Μπορεί να βρεθεί αντίδοτο;