Η πλατεία που μας ενώνει (και μας χωρίζει)

Τον τελευταίο καιρό μαζί με τα ανίψια μου (στα 12 και τα 13 τους χρόνια) παίζουμε ένα παιχνίδι. Με αφορμή τις σύγχρονες αλλά κυρίως τις παλαιότερες ονομασίες αθηναϊκών συνοικιών και τοποσήμων, τους μιλάω για την Ιστορία αυτής της πόλης που συμπίπτει με την Ιστορία της χώρας. Την περίοδο των εορτών μιλούσαμε για την πλατεία Συντάγματος. Τους εξήγησα ότι στο κτίριο της σημερινής Βουλής στεγάζονταν κάποτε τα ανάκτορα, γι’ αυτό και τότε ονομαζόταν πλατεία Ανακτόρων. Κι εκεί εκδηλώθηκε το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου που ξεκίνησε με αρχηγό τον Δημήτριο Καλλέργη και γιγαντώθηκε από τον λαό με επικεφαλής τον Μακρυγιάννη και με το οποίο οι έλληνες πολίτες ζητούσαν από τον βασιλιά Σύνταγμα, εξού και η σημερινή ονομασία της. Προχθές το μεσημέρι, τα ανίψια μου πήγαν στο Σύνταγμα στη συγκέντρωση για τα Τέμπη. Και το απόγευμα που μιλήσαμε διαπίστωσα πως θυμούνταν ό,τι τους είχα πει για την 3η Σεπτεμβρίου του 1843. Και έχω την εντύπωση πως το ότι βρίσκονταν στο ίδιο σημείο τούς έδωσε κάπως την εντύπωση πως ήταν οι συνεχιστές της Ιστορίας.

Ετσι συμβαίνει με τις πόλεις. Υπάρχουν σημεία όπου συντελείται και καταγράφεται η ιστορία τους σε όλες της τις παραμέτρους. Η εξέλιξη της πλατείας, από τότε που λεγόταν Περιβολάκια και αποτελούσε το όριο της πόλης των Αθηνών μέχρι σήμερα, είναι μια διαδρομή όχι μόνο στα γεγονότα που καθόρισαν την Ιστορία αυτού του τόπου αλλά και ένας «καθρέφτης» των μετασχηματισμών της αθηναϊκής κοινωνίας. Από τότε που το «παλάτι» απαίτησε να έχει λόγο στην οικοδόμηση των γύρω κτιρίων ώστε να μη διαταράσσεται η αισθητική του βασιλικού ζεύγους και, αργότερα, την εποχή της μπελ επόκ με τα πρώτα «ευρωπαϊκά» καφέ και ρεστοράν που γέμιζαν με τραπεζάκια το κάτω τμήμα της, έως τα «καμάκια» της δεκαετίας του 1970 που έστηναν παραγάδι  στο ζαχαροπλαστείο του Παπασπύρου.

Κυρίως όμως η πλατεία Συντάγματος υπήρξε η σκηνή της σύγχρονης Ιστορίας μας. Με αφετηρία την 3η Σεπτεμβρίου του 1843, εδώ συγκεντρώνονταν οι Αθηναίοι για να διαμαρτυρηθούν, να διαδηλώσουν, να προβοκάρουν, να ενωθούν και, βεβαίως, να διχαστούν. Οπως στις παραμονές των δημοτικών εκλογών του 1881, όταν η ομιλία του υποψήφιου δημάρχου Αναστάσιου Γενναδίου παρεμποδίστηκε από τους οπαδούς του αντιπάλου του που κατέβηκαν με νταούλια και ζουρνάδες (αλλά και όπλα) για να εμποδίσουν την εκδήλωση. Ενώ στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 εδώ γίνεται ένα τεράστιο συλλαλητήριο διαμαρτυρίας για τη διαχείριση οικονομικών και εθνικών θεμάτων. Και τα αίματα θα άναβαν επικίνδυνα αν δεν έβγαινε ο βασιλιάς Γεώργιος Α’ στον εξώστη των ανακτόρων για να μιλήσει και να κατευνάσει τα πλήθη.

Το Σύνταγμα στη σύγχρονη Ιστορία

Στη μεταπολεμική περίοδο η πλατεία Συντάγματος υπάρχει ως αναφορά σε όλα τα μεγάλα γεγονότα. Ηδη από την Κατοχή, στο Σύνταγμα κατέληξε η πρώτη μεγάλη πορεία διαμαρτυρίας, αυτή που περιγράφει ο Ελύτης στη «Μεγάλη Εξοδο» από το «Αξιον Εστί». Σε αυτή την πλατεία, από το μπαλκόνι του τότε υπουργείου Συγκοινωνιών (σημερινό Public) εκφώνησε, στις 18 Οκτωβρίου 1944, ο Γεώργιος Παπανδρέου – ως πρωθυπουργός της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας – τον περίφημο Λόγο της Απελευθέρωσης. Και μερικές εβδομάδες αργότερα, εδώ έπεσαν οι πρώτοι νεκροί των Δεκεμβριανών, της πιο τραυματικής τραγωδίας της Αθήνας και ολόκληρου του έθνους.

Μετά τη Μεταπολίτευση, στο Σύνταγμα γίνονταν οι μεγάλες πολιτικές συγκεντρώσεις, εδώ «βγήκε πρωθυπουργός» ο Ανδρέας Παπανδρέου.

Κι εδώ ξέσπασαν τα «νέα Δεκεμβριανά» απ’ όπου ξεκίνησε η σύγχρονη περιπέτεια της χώρας. Σε αυτή την πλατεία στήθηκαν από τους Αγανακτισμένους κρεμάλες για τους πολιτικούς, εδώ απειλήθηκε η Δημοκρατία και, τον Ιούλιο του 2015, το ευρωπαϊκό μας μέλλον. Κι εδώ μαζεύτηκε προχθές ένα τεράστιο πλήθος για να συντονιστεί με μια τραγωδία που έχει γίνει εθνικό τραύμα.

Τι είναι η ζωή; Το ότι σε 20, 30 χρόνια τα ανίψια μου θα κατεβαίνουν με τα παιδιά τους στο Σύνταγμα για κάποιο συλλαλητήριο και θα τους μιλάνε, μεταξύ άλλων, για την προχθεσινή συγκέντρωση.