Ο τοξικός, του τοξικού, ω τοξικέ!

Αναμφίβολα, συγκαταλέγεται στην όχθη της κοινωνικής προόδου η αλματώδης αύξηση του πληθυσμού που περνάει το κατώφλι ενός ειδικού με σκοπό να φροντίσει την ψυχική του υγεία ή και να συμβουλευτεί πώς να διαχειριστεί την ψυχική υγεία τρίτων (παιδιών, συντρόφων κ.λπ.), ανεξάρτητα από το αν τελικά τα καταφέρνει. Εδώ και μία εικοσαετία έχει αποδυναμωθεί το συντηρητικό ταμπού που ήθελε τον θεραπευόμενο να είναι προβληματικός ή ψυχάκιας και οριακά περνάμε στην άλλη όχθη. Να χαρακτηρίζεται έτσι εκείνος που δεν επισκέπτεται έναν ειδικό ψυχικής υγείας.

Αυτή η επαφή με τους ψυχιάτρους και τους ψυχολόγους ή και όλους αυτούς τους life coachers (μεγάλη συζήτηση για άλλο θέμα) εκτός από την εν δυνάμει καλυτέρευση της ποιότητας του βίου δημιούργησε διάφορες τάσεις. Μία από αυτές είναι η μαζική χρήση στον δημόσιο διάλογο, τις παρέες, την εργασία, τα social media και τις διαπροσωπικές σχέσεις όρων και λεξιλογίου που χρησιμοποιείται από επαγγελματίες ψυχικής υγείας και σχετικά εγχειρίδια: «Πρέπει να δουλέψεις με τον εαυτό σου», «διαχειρίσου το», «οριακή προσωπικότητα», «ναρκισσιστική διαταραχή» ή και λέξεις όπως «χειριστικός», «ψυχοπαθής», «σχιζοφρενής», «καταθλιπτικός», «κακοποιητικός», «ψυχαναγκαστικός» κ.ά. δίνουν και παίρνουν. Λέξεις που έφυγαν από τα στερεοτυπικά ανάκλιντρα και αχαλίνωτες καλπάζουν στην καθημερινότητα. Πρωτεία με διαφορά κατέχει η λέξη «τοξικός». Κάνει μεγάλη καριέρα τελευταία σε στόματα πολιτικών – ακόμα και σε επίσημες ανακοινώσεις – αλλά και δημοσιογράφων. Οσο για τις ερωτικές σχέσεις, είναι πλέον κάτι σαν προσαύξηση του χωρισμού. Παλαιότερα, ο απέναντι θα «στολιζόταν» με την εθνική βρισιά, χωρίς επίκληση της επιστήμης… Θα ήταν απλώς μ@@. Σήμερα είναι τοξικός. Η πίστα είναι διαφορετική. Μήπως το απερίσκεπτο αράδιασμα επιστημονικών χαρακτηρισμών είναι μέρος του φαύλου κύκλου της τοξικότητας;

Ζητήσαμε και τη γνώμη ενός ειδικού. Η ψυχίατρος Αλεξάνδρα Γκιόκα μάς λέει σχετικά:

«Πολλές φορές χρησιμοποιείται ο χαρακτηρισμός “τοξικός” από ανθρώπους που θέλουν να φορτώσουν στους άλλους δικά τους κενά ή αδυναμίες, χωρίς γνώση, ακόμα και χωρίς υπόσταση, σε μια προσπάθεια ενίσχυσης της θέσης τους, διαβάλλοντας τον άλλο με έναν μανδύα επιστημονικότητας για ενίσχυση της άποψής τους και απόσπαση της εύνοιας των άλλων ή αυτοεπιβεβαίωσης».

Η ισοπέδωση των διαπροσωπικών δυναμικών και η υπεραπλούστευση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς του άλλου είναι de facto προβληματική. Κάποιος μπορεί να συμπεριφέρεται με τοξικό τρόπο απέναντί σου, αλλά απέναντι σε κάποιον άλλον όχι. Το ίδιο ισχύει και για σένα.

Οι γκουρού της ψυχανάλυσης, όσοι έχουν κολλήσει κάποια «ένσημα», οι νεόκοποι του αθλήματος, αλλά ακόμα και οι παντελώς ανίδεοι ή απέχοντες, θα ήταν χρήσιμο να σκεφτούν πως την ώρα που ξεστομίζουν διαγνώσεις και κάνουν τους ψυχολόγους στους άλλους γίνονται οι ίδιοι μέρος ή και πηγή του προβλήματος ή – για να συνεννοηθούμε – της τοξικότητας που αποστρέφονται.

Η κυρία Αλεξάνδρα Γκιόκα μάς λέει σχετικά με τη χρήση των όρων:

«Στην επιστήμη της ψυχιατρικής και ψυχολογίας οι διαγνώσεις, οι ορισμοί και τα ταξινομικά συστήματα χρησιμοποιούνται προκειμένου να έχουμε με τους συναδέλφους μια κοινή “γλώσσα”. Προέρχονται από μακροχρόνια και συστηματική εκτίμηση του θεραπευομένου και ικανό αριθμό συνεδριών. Είναι επιστήμη-τέχνη που απαιτεί σπουδή, εξάσκηση, εμπειρία, σεβασμό και αίσθηση ευθύνης. Ο,τι διαφορετικό συνεπάγεται ανευθυνότητα, κακοποίηση και δυνητικά επιζήμια και επικίνδυνη έκβαση».

Πριν λοιπόν χρησιμοποιήσουμε την επόμενη φορά κάποια φράση όπως «διαχειρίσου το!», «πρέπει να δουλέψεις με τον εαυτό σου», «είναι οριακό αυτό που κάνεις» και την best seller «τοξικότητα», ας λάβουμε υπ’ όψιν ότι ο αρχικός στόχος της ενασχόλησης με την ψυχοθεραπεία και την ορολογία της είναι η καλυτέρευση της δικής μας ζωής και όχι η επίκριση της ζωής των άλλων. Η ταμπέλα ή το στίγμα που μπαίνει εκείνη την ώρα στον άλλον δεν είναι εύκολο να αναθεωρηθεί και πιθανό να τον στιγματίζει δημιουργώντας του μια σειρά από αρνητικά συναισθήματα, όπως ντροπή ή χαμηλή αυτοεκτίμηση, κρίση ταυτότητας κ.ά., και τελικά με την ευθύνη εκείνου που χαρακτηρίζει να εντείνεται η περιθωριοποίηση εκείνου που χαρακτηρίζεται, ειδικά αν οι εσωτερικές άμυνές του δεν είναι ισχυρές.

Συχνά αυτοί οι επιστημονικοί όροι χρησιμοποιούνται ελαφρά τη καρδία με σκοπό τον εντυπωσιασμό και την επίδειξη γνώσεων γύρω από τα ψυχολογικά ζητήματα και τις ανθρώπινες συμπεριφορές, γεγονός επίσης προβληματικό.

Φυσικά και υπάρχουν γύρω μας άνθρωποι που δικαιολογούν ή είναι ο ορισμός των λέξεων που χρησιμοποιούνται στα εγχειρίδια ψυχικής υγείας, αλλά όπως θα έλεγε και κάποιος ψυχολόγος: Είναι δικό τους θέμα, να το διαχειριστούν…

Στην τελική, ο χωρίς γνώση, ανώριμος και άκριτος διαχωρισμός/κατηγοριοποίηση των ατόμων σε τοξικά και μη περιορίζει την προοπτική και της αποδοχής, αλλά και της βελτίωσης, που ενίοτε είναι το ζητούμενο.