Κόντρα στο ρεύμα

Ο θάνατος του Κώστα Σημίτη μάς δίνει την ευκαιρία να αναστοχαστούμε για ένα από τα πλέον παράδοξα της ελληνικής πολιτικής ζωής.

Ο πολιτικός φορέας του Κώστα Σημίτη, το ΠΑΣΟΚ, υπό την ηγεσία του Ανδρέα Παπανδρέου, εισήγαγε στην Ελλάδα το φαινόμενο του λαϊκισμού, κάτι που άργησε να εμφανιστεί σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, μέσα σε αυτόν τον λαϊκιστικό βιότοπο έδρασε πολιτικά ο Κώστας Σημίτης, ένας αντιλαϊκιστής πολιτικός, με κεντρικό του πρόταγμα τον εκσυγχρονισμό. Επιβίωσε των εσωκομματικών συγκρούσεων και κυβέρνησε την Ελλάδα για 8 χρόνια, έχοντας έναν σκληρό πυρήνα ιδεών και αντιλήψεων, εκσυγχρονιστικών, που προσπάθησε να υλοποιήσει, με επιτυχίες και αποτυχίες. Το ισοζύγιο ήταν αναμφισβήτητα θετικό. Ο Κώστας Σημίτης άφησε μεγάλη παρακαταθήκη.

Είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του Κώστα Σημίτη, όταν στη χώρα κυριαρχεί ο λαϊκιστικός λόγος που προσφέρει στους πολίτες το «είμαστε η ηχώ της δικής σας φωνής και λέμε αυτό που εσείς σκέπτεσθε», διότι θέλει μεγάλο κουράγιο να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα. Σε μια χώρα που για δεκαετίες έζησε με τον μύθο της βούλησης του λαού που πάντα έχει δίκιο και παγιδεύτηκε σε αυτόν, ο Σημίτης επιβεβαίωσε τον Αλμπερτ Γουίλ που υποστηρίζει ότι «η υπεύθυνη άσκηση της εξουσίας σημαίνει ενδελεχή στοχασμό επί των επιπτώσεων της πολιτικής και της έντιμης αντιμετώπισης των αντιδρώντων. Απαιτεί να μετασχηματίσουμε σε αρετή τον πλουραλισμό που βρίσκεται στον πυρήνα της πολιτικής και όχι σε αμαρτία. Οταν οι πολιτικοί αποφεύγουν αυτό το καθήκον και επικαλούνται τη βούληση του λαού ως αιτιολόγηση για τις πολιτικές τους, χωρίς αναφορά στην ουσία της συζήτησης της πολιτικής, τότε ξέρετε ότι έχουν απολέσει την αίσθηση της ευθύνης τους» (Αλμπερτ Γουίλ, Η βούληση του λαού – Ενας σύγχρονος μύθος, πρόλογος Νίκος Αλιβιζάτος, Επίκεντρο 2019).

Ο ίδιος ο Σημίτης συμπυκνώνει αυτή τη στάση λέγοντας: «Η συνήθης σε δεκάρικους λόγους φράση “ο λαός γνωρίζει και κρίνει” δεν με εξέφραζε. Πίστευα ότι τόσο οι πολιτικοί όσο και οι πολίτες έχουν ευθύνη για όσα συμβαίνουν στη χώρα και δεν επιτρέπεται να τη μεταθέτουν σε τρίτους, είτε στον “λαό” είτε σε διάφορους “άλλους” Ελληνες και ξένους» (Κώστας Σημίτης, Δρόμοι ζωής, Πόλις 2015).

Στη θεμελιώδη διαφορά ανάμεσα στον statesman και τον politician, δηλαδή ανάμεσα στην πολιτική προσωπικότητα και τον πολιτικάντη, ο Σημίτης αναμφισβήτητα ανήκει στην πρώτη κατηγορία.

Ακριβώς για αυτόν τον λόγο στοχοπροσηλώθηκε στη μεγάλη πολιτική: ένταξη της χώρας στην Οικονομική και Νομισματική Ενωση και το ευρώ, ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ενωση – αυτά και μόνο αρκούν για να περάσει στην Ιστορία –, αεροδρόμιο, Αττική Οδός, Ρίο – Αντίρριο, Εγνατία Οδός, μετρό στην Αθήνα είναι δείγματα γραφής που δεν μπορούν να αγνοηθούν.

Είναι ιδιαίτερα εύστοχη η διατύπωση του Δημήτρη Σωτηρόπουλου ότι «οι τύποι ηγεσιών που χαρακτήρισαν αυτά τα 50 χρόνια της πολιτικής μας ζωής ήταν κατά βάση δύο και βρίσκονταν σε όλες τις παρατάξεις: οι εθνολαϊκιστές και εθνεγέρτες που επένδυαν ιδιαίτερα στην υποτιθέμενα αδιαμεσολάβητη σχέση με τον «λαό»υποσχόμενοι να «αγωνιστούν για τα δίκαιά του, τα λαϊκά και τα εθνικά».

Ακριβώς αυτό το χαρακτηριστικό της προσήλωσης στη μεγάλη πολιτική ήταν και το αδύναμο σημείο του. Δεν μπόρεσε (ή δεν θέλησε) να αντιμετωπίσει τα φαινόμενα διαφθοράς και αλαζονείας. Το Ασφαλιστικό ήταν το μεγαλύτερο λάθος του.

Αναμφίβολα, του χρωστάμε πολλά.

Ο Πέτρος Παπασαραντόπουλος είναι διδάκτωρ Βαλκανικών Σπουδών, εκδότης και συγγραφέας