ΗΠΑ – Κίνα: Η σκοτεινή διάσταση του οπίου

Για τον εκλεγμένο πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ η λέξη «δασμός» είναι η «πιο όμορφη στο λεξικό».

Μικρή εντύπωση προκαλεί επομένως το γεγονός ότι, σύμφωνα με τις εξαγγελίες του, προτίθεται να επιβάλει δασμούς ύψους 25% προς τον Καναδά, το Μεξικό και την Κίνα, τρεις από τους μεγαλύτερους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ.

Μεγαλύτερη εντύπωση προκαλεί όμως η σύνδεση μεταξύ των δασμών και των κατηγοριών του Τραμπ ότι αυτές οι τρεις χώρες ευθύνονται για την πρωτοφανή κρίση διαρκείας οπιούχων ναρκωτικών που σαρώνει την Αμερική τουλάχιστον τα τελευταία δέκα χρόνια.

100.000 νεκροί

Πέρυσι μόνο, περισσότεροι από 100.000 Αμερικανοί έχασαν τη ζωή τους κυρίως λόγω χρήσης του εξαιρετικά επικίνδυνου συνθετικού οπιούχου φέντανιλ.

Παρόλο που ειδικοί έχουν χαρακτηρίσει αυτή την επιδημία ως την πιο επιζήμια με τις μεγαλύτερες απώλειες σε ανθρώπινη ζωή στην ιστορία των ΗΠΑ, δεν έχει λάβει τη δέουσα κάλυψη τόσο στα αμερικανικά όσο και στα διεθνή Μέσα.

Αντίστοιχα, δεν έλαβαν ιδιαίτερη προσοχή οι πολλαπλές αναρτήσεις του Τραμπ τις τελευταίες ημέρες του Νοεμβρίου στο δικό του κοινωνικό δίκτυο Truth Social, όπου συνέδεσε την αύξηση των δασμών με τη διακίνηση ναρκωτικών.

Θανατική ποινή

Στις αναρτήσεις του ο Τραμπ κατηγόρησε την Κίνα ότι δεν έχει λάβει τα απαραίτητα μέτρα για να καταπολεμήσει τη διακίνηση των σχετικών ουσιών και ότι δεν έχει εφαρμόσει τη θανατική ποινή, όπως προβλέπεται από τον κινεζικό νόμο.

Εξαιτίας αυτού, απειλεί με προσθήκη επιπλέον δασμών 10% σε όλες τις κινεζικές εξαγωγές. Αρκετά χρόνια τώρα, οι αμερικανικές Αρχές κατηγορούν την Κίνα ότι ευθύνεται για το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής των βασικών συστατικών του φέντανιλ, όμως ο Τραμπ είναι ο πρώτος που συνδέει τόσο ρητά την κρίση ναρκωτικών με το εμπορικό ισοζύγιο των ΗΠΑ.

Αξίζει να σημειωθεί ότι το μεγαλύτερο μέρος της διακίνησης γίνεται μέσω των καρτέλ του Μεξικού, ενώ παράλληλα η Κίνα, το 2019, σε απάντηση σχετικού αιτήματος των ΗΠΑ, είναι η μόνη μεγάλη χώρα παγκοσμίως που έχει κατηγοριοποιήσει όλες τις παρεμφερείς ουσίες τύπου φέντανιλ ως ναρκωτικά – κάτι που δεν έχουν πράξει ούτε οι ΗΠΑ.

Βαθιά κρίση

Η διάσταση των οπιούχων ναρκωτικών στην εμπορική διαμάχη ΗΠΑ – Κίνας είναι από ιστορικής σκοπιάς εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, η Κίνα βίωσε τη δική της βαθιά κρίση ναρκωτικών, με το ένα τρίτο του ανδρικού πληθυσμού να είναι εθισμένο στο όπιο.

Η κρίση οπίου τότε, όπως και σήμερα, οφειλόταν σε πολλούς και διακριτούς παράγοντες. Εκπληξη προκαλεί πάντως το γεγονός ότι και τότε το ζήτημα του διεθνούς εμπορίου ήταν στενά συνδεδεμένο με μια υγειονομική κρίση με πυρήνα τα οπιούχα ναρκωτικά.

Ισοζύγιο

Στα τέλη του 18ου αιώνα, η Βρετανική Αυτοκρατορία, η τότε κυρίαρχη δύναμη παγκοσμίως, άρχισε να εμπορεύεται με την Κίνα. Καθώς εισήγε τεράστιες ποσότητες τσαγιού, πορσελάνης, μεταξιού και άλλων πολύτιμων αγαθών, το εμπορικό ισοζύγιό της ήταν βαθιά ελλειμματικό.

Για να ισοσκελίσει το αρνητικό ισοζύγιο, η Εταιρεία Ανατολικών Ινδιών, αντί να επιβάλει δασμούς, αποφάσισε να αυξήσει τις εξαγωγές (αυξάνοντας πρώτα την παραγωγή στη Βόρεια Ινδία) για το ένα προϊόν για το οποίο η Κίνα είχε φαινομενικά απύθμενη ζήτηση: το όπιο.

Νέοι χρήστες

Η πολιτική αυτή αποδείχτηκε άκρως αποτελεσματική αναστρέφοντας το εμπορικό ισοζύγιο και δημιουργώντας εκατομμύρια νέους χρήστες.

Η κινεζική πολιτική τάξη άρχισε να λαμβάνει όλο και πιο αυστηρά μέτρα κατά των εμπόρων – διακινητών δεσμεύοντας και καταστρέφοντας τεράστιες ποσότητες οπίου. Οταν τα εμπορικά συμφέροντα των Βρετανών στην Κίνα άρχισαν να απειλούνται ουσιαστικά, επενέβησαν με την αποστολή στρατιωτικών δυνάμεων.

Οι συρράξεις μεταξύ των κινεζικών και των βρετανικών δυνάμεων έχουν μείνει στην Ιστορία ως «Οι Πόλεμοι του Οπίου» (1840-1860) που σηματοδοτούν την αρχή μιας περιόδου «άνισων συνθηκών» και «εθνικής ταπείνωσης» για την Κίνα, τη βάση πάνω στην οποία έχει οικοδομηθεί το αφήγημα «εθνικής αναγέννησης» του προέδρου Σι Τζινπίνγκ.

Αυτό είναι το ιστορικό υπόβαθρο της δήλωσης της κινεζικής πρεσβείας στις ΗΠΑ το 2023 ότι η μάστιγα των ναρκωτικών αποτελεί έναν «καυστικό πόνο» για την Κίνα και ότι λαμβάνονται πρωτοφανή μέτρα για την καταπολέμηση του φέντανιλ.

Επιστρέφοντας στο σήμερα,

η πραγματικότητα είναι ότι η νέα κυβέρνηση Τραμπ θα αντιμετωπίσει αρκετές δυσκολίες στην υλοποίηση των εξαγγελιών της.

Οι δασμοί που επέβαλε η πρώτη κυβέρνηση Τραμπ – και διατήρησε η κυβέρνηση Μπάιντεν – επέφεραν μείωση του διμερούς εμπορίου μόνο προσωρινά, με τις εξαγωγές της Κίνας και το εμπορικό έλλειμμα να χτυπούν ιστορικό ρεκόρ το 2022 (αν και έχουν μειωθεί σημαντικά τα τελευταία δύο χρόνια λόγω της πολιτικής της «αποσύνδεσης»).

Με τον πληθωρισμό να αποτελεί βασικό αγκάθι της αμερικανικής οικονομίας, το κομβικό πρόβλημα που θα κληθεί να λύσει η νέα κυβέρνηση είναι το πώς θα καταφέρει να μειώσει την εξάρτηση από την Κίνα χωρίς να αυξηθούν οι τιμές για τους καταναλωτές.

Χαρακτηριστικά, το μεγαλύτερο μέρος των κινεζικών εξαγωγών στις ΗΠΑ αποτελούν τα ηλεκτρονικά αγαθά, στα οποία δεν είχαν επιβληθεί δασμοί στην πρώτη θητεία Τραμπ.

Οι τρόποι με τους οποίους θα απαντήσει η Κίνα περιπλέκουν τη λήψη αποφάσεων στην Ουάσιγκτον.

Θεωρείται σχεδόν σίγουρο ότι θα υπάρξει απάντηση με την επιβολή νέου γύρου δασμών από το Πεκίνο.

Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει όμως η πρόθεση κινεζικών εταιρειών να επεκτείνουν την παραγωγή τους σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας, οι οποίες έχουν επωφεληθεί αισθητά από τον εμπορικό πόλεμο από το 2018, ισχυροποιώντας την παρουσία της Κίνας στην ευρύτερη περιοχή.

Τέλος, αναμένεται ότι η Κίνα θα συνεχίσει τις προσπάθειές της να παρουσιαστεί ως εγγυητής του παγκόσμιου εμπορίου και των σχετικών θεσμών, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, όπου οι ΗΠΑ από το 2019 θέτουν συστημικά εμπόδια. Το πώς θα καταφέρει η Κίνα να πείσει τον νέο πρόεδρο Τραμπ ότι κάνει ό,τι μπορεί για την καταπολέμηση του φέντανιλ, εάν αυτό είναι εφικτό, παραμένει ανοιχτό.

Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, ο σημερινός εμπορικός πόλεμος ΗΠΑ – Κίνας αποκτά άλλη υφή.

Αφενός, υπογραμμίζει την αποτυχία του αμερικανικού πολιτικού κατεστημένου να επιλύσει ένα από τα μεγαλύτερα κοινωνικά και υγειονομικά προβλήματα που έχουν αντιμετωπίσει οι ΗΠΑ, αυτό των οπιούχων ναρκωτικών, και μπορεί να εξηγήσει εν μέρει την απήχηση του Τραμπ σε μερίδες του αμερικανικού πληθυσμού που αισθάνονται αόρατες στα μάτια της «ελίτ».

Αφετέρου, δημιουργεί ένα πιο περίπλοκο πλαίσιο για την Κίνα καθώς η εξελισσόμενη ρητορική του Τραμπ συνδέει διακριτά και σύνθετα ζητήματα, τα οποία αγγίζουν τον πυρήνα της σύγχρονης πολιτικής ταυτότητας της Κίνας.