Τζίμι Κάρτερ: Άλλο ο άνθρωπος, άλλο ο πρόεδρος

Υπάρχουν αρκετοί που θα αναρωτηθούν εξαρχής: γιατί κρίνουμε αναγκαίο να ασχοληθούμε εκτεταμένα με τον Τζίμι Κάρτερ και γιατί ο θάνατός του μετρά περισσότερο από οποιουδήποτε άλλου ανθρώπου; Η απάντηση είναι απλή (έστω κι αν φαντάζει κυνική) και δεν υπαγορεύεται από «πεζές» δημοσιογραφικές σκοπιμότητες: επειδή υπήρξε πρόεδρος και αρχιστράτηγος της μιας από τις δύο υπερδυνάμεις του 20ού αιώνα, των Ηνωμένων Πολιτειών και από τη θέση αυτή διέθετε τη δύναμη να αποφασίζει για τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, στην Αμερική και σε ολόκληρη τη Γη, καθώς και τα μέσα (πολιτικά, οικονομικά, στρατιωτικά κ.λπ.) για να επιβάλλει τις αποφάσεις του.

Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, το επόμενο ερώτημα έρχεται μάλλον φυσιολογικά: όσα έπραξε ο Κάρτερ κατά τη διάρκεια της μιας και μοναδικής θητείας του άφησαν θετικό ή αρνητικό αποτύπωμα; Μόνο που εδώ, οι απαντήσεις δεν είναι ούτε αυτονόητες ούτε μονοσήμαντες – ούτε, πολύ περισσότερο, μπορούν να καταλήγουν στο γνωστό και τετριμμένο «ο αποθανών δεδικαίωται». Διότι, πολύ απλά, οι συνέπειες των αποφάσεων του Κάρτερ (όπως και όσων βρίσκονται σε ανάλογη θέση) δεν είναι ίδιες για όλους: για τις ΗΠΑ και τους πολίτες τους, για τους συμμάχους και τους αντιπάλους τους, για τους κατοίκους του πλανήτη.

Η αλήθεια είναι ότι – καθώς το «αποτύπωμα» μιας υπερδύναμης καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την εξωτερική της πολιτική, δηλαδή τη σχέση της με τον υπόλοιπο κόσμο – οι περισσότεροι μοιάζουν να υιοθετούν την εκτίμηση ότι η προεδρία Κάρτερ υπήρξε αποτυχημένη. Κι αυτό διότι θεωρούν πιο σημαντική την εικόνα των σοβιετικών στρατευμάτων να εισβάλλουν στο Αφγανιστάν, των επαναστατημένων Σαντινίστας να παίρνουν την εξουσία στη Νικαράγουα και, πάνω από όλα, την ήττα και την ταπείνωση που υπέστησαν οι ΗΠΑ με την Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν και την ανατροπή του συμμάχου τους σάχη το 1979. Και όχι, ως ενδεχομένως θα όφειλαν, τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, που σηματοδότησαν την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στο Ισραήλ και την Αίγυπτο, ανοίγοντας πρακτικά τον δρόμο για τις Συμφωνίες του Οσλο και της Μαδρίτης για το Παλαιστινιακό, καθώς και για τις Συμφωνίες του Αβραάμ που υπογράφηκαν στο τέλος της πρώτης προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ.

«Ανοιξε τον δρόμο σε Ρίγκαν και Τραμπ»

Αυτός φαίνεται πως είναι και ο λόγος που κάνει τους πάντες να επικεντρώνουν συνειδητά τα αφιερώματά τους σε όσα (σημαντικά) έκανε ο Κάρτερ αφότου εγκατέλειψε τον Λευκό Οίκο, έχοντας συντριβεί από τον Ρόναλντ Ρίγκαν, καθώς και στο Νομπέλ Ειρήνης με το οποίο βραβεύτηκε το 2002 για τη γενικότερη προσφορά του. «Ο Κάρτερ έγινε πρόεδρος προτού να είναι έτοιμος για μια τέτοια θέση», εκτιμά η σχετική ανάλυση στους «Financial Times». «Ως πρόεδρος απέτυχε, ως άνθρωπος τιμάται», γράφει από την πλευρά του το γερμανικό «Der Spiegel», χαρακτηρίζοντας τον Κάρτερ ως «τον τελευταίο ουμανιστή πρόεδρο της Αμερικής». Οσο για τη γαλλική «Le Monde», σημειώνει: «Επικρινόμενος από τους αντιπάλους του ως αφελής, αδύναμος και ακατάλληλος για αρχηγός του κράτους, ο Τζίμι Κάρτερ γνώριζε πώς να παίρνει την εκδίκησή του, πολεμώντας τις αδικίες του κόσμου που είχε πιστέψει πως θα μπορούσε να εξαλείψει κυβερνώντας την ισχυρότερη χώρα».

Το σίγουρο, λοιπόν, είναι ότι στην προσπάθειά τους να τιμήσουν τη μνήμη του, οι περισσότεροι επιλέγουν να παρακάμψουν όχι μόνο όσα οι ίδιοι έχουν χαρακτηρίσει ως κραυγαλέες αποτυχίες του στην εξωτερική πολιτική, αλλά και το γεγονός ότι θεωρείται αυτός ο οποίος, σε μεγάλο βαθμό, με την οικονομική πολιτική που εφάρμοσε, επιτάχυνε την επέλαση του άγριου νεοφιλελευθερισμού. «Ανοιξε τον δρόμο για τον Ρίγκαν και τον Τραμπ», που «υπό μία έννοια, βάδισαν στα βήματά του», σημειώνει στην ανάλυσή της η «Wall Street Journal». Υπενθυμίζοντας, παράλληλα, ότι ο αγρότης-καλλιεργητής φιστικιών από την Τζόρτζια, ο οποίος εξέπληξε σχεδόν τους πάντες με την εκλογή του το 1976, ήταν αυτός που άνοιξε μια εποχή «απορρύθμισης» και λιγότερων ελέγχων στην οικονομία των ΗΠΑ, κήρυξε τον πόλεμο στον πληθωρισμό, ήταν ο πρώτος που έφερε τους ευαγγελικούς χριστιανούς στην πολιτική ως οργανωμένη δύναμη, ενώ υιοθέτησε και εφάρμοσε ένα πρόγραμμα στρατηγικής ενίσχυσης των ενόπλων δυνάμεων, που αξιοποίησαν οι διάδοχοί του.

Παρ’ όλα αυτά, η ίδια η «Wall Street Journal» μοιάζει να τον δικαιολογεί, επικαλούμενη το επιχείρημα ότι «η προεδρία του καθορίστηκε από δυνάμεις τις οποίες δεν μπορούσε να ελέγξει», για να καταλήξει στο συμπέρασμα πως «ο Κάρτερ ήταν ένας καλός άνθρωπος που υπήρξε πρόεδρος σε μια κακή περίοδο». Και κάπως έτσι, όλοι μένουν ικανοποιημένοι…

Σταθμοί στην εξωτερική πολιτική Κάρτερ

1977 –Συμφωνίες για τη Διώρυγα του Παναμά

Πιστός στην αρχή του για βελτίωση των σχέσεων με τις χώρες της Κεντρικής και Λατινικής Αμερικής, ο Κάρτερ υπέγραψε με τον Παναμά δύο συνθήκες με τις οποίες του εκχώρησε την κυριότητα του στρατηγικής σημασίας περάσματος, που μέχρι τότε ήλεγχαν οι ΗΠΑ.

1978 – Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ

Υπό την αιγίδα του Κάρτερ, ο πρόεδρος της Αιγύπτου και ο πρωθυπουργός του Ισραήλ, Ανουάρ Σαντάτ και Μεναχέμ Μπέγκιν αντιστοίχως, βάζουν την υπογραφή τους για την εξομάλυνση των σχέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες, ανοίγοντας το πρώτο «παράθυρο» του εβραϊκού κράτους προς τον αραβικό κόσμο.

1979 – Αποκατάσταση σχέσεων με την Κίνα

Την 1η Ιανουαρίου και σε συνέχεια των ανοιγμάτων που είχε κάνει στο Πεκίνο ο Ρίτσαρντ Νίξον, ΗΠΑ και Κίνα αναγνωρίζουν η μία την άλλη και αποκαθιστούν διπλωματικές σχέσεις, ανταλλάσσοντας πρέσβεις. Σε αυτό το πλαίσιο, η Ουάσιγκτον υιοθετεί το δόγμα της «Μίας Κίνας», που περιλαμβάνει και την Ταϊβάν και εφαρμόζεται ως σήμερα.

1979 – Ισλαμική Επανάσταση στο Ιράν

Ο σάχης και σύμμαχος των ΗΠΑ, Ρεζά Παχλεβί, ανατρέπεται και εξορίζεται, με την εξουσία να περνά στα χέρια των ισλαμιστών του αγιατολάχ Χομεϊνί. Τον Νοέμβριο του ίδιου έτους, το πλήθος εισβάλει στην αμερικανική πρεσβεία στην Τεχεράνη και κρατά 52 ομήρους, με την κρίση να τελειώνει τον Απρίλιο του 1980, με την απελευθέρωση των ομήρων, αλλά και σημαντικά πλήγματα στις ειδικές δυνάμεις και το γόητρο των ΗΠΑ.

1979 Εισβολή της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν

Η είσοδος των σοβιετικών στρατευμάτων στο Αφγανιστάν, στο τέλος ενός έτους που αποδείχθηκε καταστροφικό για τον Κάρτερ και την προεδρία του, μοιάζει να έβαλε το τελευταίο καρφί στο πολιτικό του «φέρετρο», κάτι που εκμεταλλεύτηκε σε λίγους μήνες ο Ρόναλντ Ρίγκαν, σαρώνοντάς τον στις εκλογές του 1980.

Φόρος τιμής από τους εν ζωή προέδρους

Τζο Μπάιντεν

Η Αμερική και ο κόσμος έχασαν έναν εξαιρετικό ηγέτη, πολιτικό και ανθρωπιστή (…) Απευθυνόμενος προς όλους τους νέους σε αυτή τη χώρα και προς όλους όσοι αναζητούν τι σημαίνει να ζει κανείς με σκοπό και νόημα – την καλή ζωή –, τους προτρέπω να μελετήσουν τον Τζίμι Κάρτερ, έναν άνθρωπο με αρχές, πίστη και ταπεινότητα. Εδειξε ότι είμαστε ένα μεγάλο έθνος επειδή είμαστε καλοί άνθρωποι – αξιοπρεπείς και έντιμοι, θαρραλέοι και συμπονετικοί, ταπεινοί και δυνατοί.

Ντόναλντ Τραμπ

Οσοι από εμάς έχουμε σταθεί τυχεροί να υπηρετήσουμε ως πρόεδροι κατανοούμε ότι πρόκειται για ένα απολύτως ιδιαίτερο κλαμπ και μόνο εμείς είμαστε σε θέση να συνειδητοποιήσουμε την τεράστια ευθύνη που συνεπάγεται η ηγεσία του Μεγαλύτερου Εθνους στην Ιστορία (…) Οι προκλήσεις που αντιμετώπισε ο Τζίμι ως πρόεδρος ήρθαν σε μία καθοριστική στιγμή για τη χώρα μας και έκανε ό,τι μπορούσε προκειμένου να βελτιώσει τις ζωές όλων των Αμερικανών (…) Γι’ αυτό, έχουμε απέναντί του χρέος να είμαστε ευγνώμονες.

Μπαράκ Ομπάμα

Εκλεγείς στη σκιά του Γουότεργκεϊτ, ο Τζίμι Κάρτερ υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους πως θα έλεγε πάντα την αλήθεια. Και το έκανε – υπερασπιζόμενος το δημόσιο καλό, όποιες και αν ήταν οι συνέπειες (…) Πίστευε πως ορισμένα πράγματα είναι πιο σημαντικά από την επανεκλογή – πράγματα όπως η ακεραιότητα, ο σεβασμός και η συμπόνια (…) Γιατί ο Τζίμι Κάρτερ πίστευε βαθιά, όπως έκανε με όλα, ότι όλοι είμαστε πλασμένοι κατ’ εικόνα του Θεού.

Τζορτζ Μπους

Υπήρξε πιστός στην οικογένειά του, την κοινότητά του και τη χώρα του. Ο πρόεδρος Κάρτερ τίμησε το αξίωμά του. Και οι προσπάθειές του να αφήσει πίσω του έναν καλύτερο κόσμο δεν τελείωσαν με το πέρας της προεδρίας του. Οσα έπραξε (…) αποτελούν παράδειγμα προσφοράς που θα εμπνεύσει τους Αμερικανούς για τις επόμενες γενιές.

Μπιλ Κλίντον

Η Χίλαρι και εγώ πενθούμε για τον θάνατο του προέδρου Τζίμι Κάρτερ και είμαστε ευγνώμονες για τη μακρά και καλή του ζωή (…) Καθοδηγούμενος από την πίστη του, ο πρόεδρος Κάρτερ έζησε για να υπηρετεί τους άλλους – μέχρι το τέλος του.