SENEGAL İLE İMZALANAN ANLAŞMALAR ve ENERJİ POLİTİK DÜŞÜNDÜRDÜKLERİ

Giriş 

Son bir ayda yurtta ve yurt dışında gerçekleşen birçok olay, günlük gündemi öylesine yoğun bir şekilde işgal etmiştir ki; önemli olmasına karşın bazı gelişmeler yeterince öne çıkamamış görünmektedir. Bunlardan biri; Senegal Cumhurbaşkanı’nın Türkiye’ye 31 Ekim 2024 tarihinde gelmesiyle başlayan Türkiye-Senegal Devlet Başkanları ve heyetleri arası gerçekleşen görüşmelerdir. Bu görüşmeler sonunda, 5 farklı alanda önemli işbirliği anlaşmaları imzalanmış bulunmaktadır.

Türkiye’nin Afrika’ya kucaklayıcı bir yaklaşımla, “Kazan-Kazan” felsefesiyle başlattığı hamleler bağlamında Senegal, önemli bir Batı Afrika ülkesi olarak dikkat çekmektedir. Bilindiği üzere Senegal, ismini ülkenin kuzeyinde aynı adı taşıyan nehirden almaktadır. Atlas Okyanusuna 531 km gibi uzunca kıyısı bulunmakta olup komşuları (kuzeyden güneye doğru) Moritanya, Mali, Gine ve Gine-Bissau’dur. Ayrıca, ülkenin 300 km kadar içerisine kadar uzanan ve Gambiya nehrinin çevresinde yer alan Gambiya, (tamamen Senegal’in sınırları içinde yer alan siyasi bir bölge bağlamında) anklav bir devlet olarak bulunmaktadır (Şekil 1). 

Senegal’in Başkenti, aynı zamanda en büyük şehri olan ve Atlas Okyanusu kıyısında yer alan Dakar’dır Ülkenin yüzölçümü 200.000 km2 mertebesinde olup nüfusu ise          16 milyon kadardır. Ülkenin % 92'si Müslüman olmakla beraber farklı etnik gruplardan oluşmaktadır. Nüfusun yarısından biraz fazlası 14 yaşın altında bulunmaktadır. Bir başka deyişle genç bir nüfusa sahiptir.  Kişi başı (nominal) Gayri Safi Yurtiçi Hasılası (GSYH) 1500 ABD doları mertebesindedir.

Senegal’e tarihsel olarak bakıldığında, M.Ö. 10.000’lere kadar uzanan eski bir tarihe sahip olduğu görülmektedir. M.Ö. 3üncü yüzyıldan itibaren, Senegal ve çevresinde farklı krallık yapılanmaları da görülmüştür. M.S. 11inci yüzyılda bölgede Müslümanlık yaygınlaşmıştır. 15inci yüzyılda bu topraklar Avrupalı kaşifler tarafından keşfedilmiş ve Portekizliler, Fransızlar ve İngilizler, bölgedeki ticaret yollarını önemli ölçüde kontrol etmişlerdir. 17inci yüzyılda Fransızlar, bölgede Saint-Louis ve Dakar gibi şehirleri kurarak bölgedeki hâkimiyetlerini pekiştirmiş ve 19. yüzyılda Fransa'nın kolonisi haline getirmişlerdir. Böylece Senegal sömürge yönetimi altında kalmıştır. 1960 yılında ise ülke bağımsızlığını kazanmıştır.

 Türkiye- Senegal İlişkileri

Türkiye Cumhuriyeti ile Senegal arasındaki ilişkiler Senegal’in 1960’da bağımsızlığını kazanmasından sonra 1962’de Türk Büyükelçiliğinin Dakar’da açılmasıyla başlamıştır denebilir. Senegal Büyükelçiliği, Türkiye’nin Afrika’da ilk açılan elçilikleri arasında yer almaktadır. 2006 yılında Senegal’in de Ankara’da Büyükelçilik açmasıyla karşılıklı resmi ilişkiler sağlanmış bulunmaktadır.

2021 ve 2022 yıllarında Devlet Başkanlarının karşılıklı olarak birbirlerinin ülkelerini ziyaretleri gerçekleştirilmiştir. Böylelikle, Türkiye ile Senegal arasındaki ekonomik ve ticari ilişkiler yükselen bir trend göstermiş ve ikili ticaret hacmi, 2022 yılında 720 milyon ABD dolarını aşmıştır. Ayrıca, Türkiye’nin, THY ile Senegal’e hava taşımacılığını başlatmış olması da ayrı bir önem taşımaktadır. Son olarak da bu ay Senegal Cumhurbaşkanı’nın Türkiye’yi ziyareti ile ve imzalanan anlaşmalarla iki ülke arasındaki ilişkiler daha da ileri bir seviyeye taşınmış görünmektedir.

 Enerji Politik Değerlendirme   

Senegal esas itibariyle tarım ülkesi olarak nitelense de yer altı kaynakları zengin bir ülke olarak dikkat çekmektedir. Ülkenin yer altı kaynakları arasında; altın, demir, boksit, fosfat, gümüş ve titanyum sayılabilir. İlaveten tuz ve kaolin kaynaklarına da sahip bulunmaktadırlar.

Enerji politik açıdan ise son yıllarda Senegal’in açık denizlerinde (offshore) keşfedilen petrol ve doğal gaz rezervleri önem arz etmektedir. Ülkenin ekonomik ve enerji politik geleceği açısından önemli olan bu gelişme, özellikle üzerinde durulması gereken hususu oluşturmaktadır.

Bu bağlamda, Senegal'in hidrokarbon kaynaklarının ülkenin kuzeyinde, Saint-Louis bölgesinin açıklarındaki offshore alanlarında bulunduğu ifade edilmektedir. Özellikle 2014 yılında keşfedilen Tortue Bölgesi civarındaki doğal gaz sahasının önemli bir potansiyele sahip olduğu düşünülmektedir. Ancak söz konusu bu saha, Senegal ile Moritanya sınır bölgesinin açıklarında  (St. Louis açıklarında) yer almaktadır (Şekil 1). Bu bakımdan iki ülkenin Münhasır Ekonomik Bölge (MEB)’lerinin belirlenmesi önem arz etmektedir.

Senegal’de ayrıca, yine açık deniz (offshore) sahası olarak Sangomar sahası da önemli bir doğal gaz ve petrol kaynağı bölgesi olarak betimlenmektedir (Şekil 1). Senegal, bu enerji kaynaklarını kullanmayı istemekte ve böylelikle enerji ihtiyacını karşılamayı ve ilaveten ihracatı da hedeflemektedir. Bu bağlamda, doğal gazın ülke içinde kullanılmasının yaygınlaşmasının da planlandığı ifade edilmektedir. Böylelikle Senegal, enerji güvenliğini artırmayı ve kendi ekonomik büyümesini desteklemeyi amaçlamaktadır.

Öte yandan Senegal, uranyum kaynakları açısından zengin bir ülke olmamakla beraber ekonomik olarak çıkarılabilirliğinin tartışılır görüldüğü bazı potansiyellerin varlığından da bahsedilmektedir. Ülkede yenilenebilir enerjiye yönelme konusunda da gelişmeler gözlenmektedir.

Sonuç

Senegal’in kendi geleceğine yönelik olarak planlamalarında, açık deniz enerji kaynağı potansiyelinin değerlendirilmesi olduğu anlaşılmaktadır. Bu ülkenin Cumhurbaşkanının Türkiye’ye yaptığı son ziyaret, ekonomik ve siyasi olduğu kadar enerji politik açıdan da önem taşımaktadır. Bu bağlamda söz konusu ziyaretle imzalanan 5 anlaşmadan biri olan enerji konusundaki işbirliği anlaşması özellikle öne çıkmaktadır.

Bilindiği üzere Senegal; Sahra kuşağının güneyinde kalan ve Atlantik’ten Kızıldeniz’e ulaşan “Sahel” coğrafyasında Atlantik kıyısındaki başlangıç ülkesi olarak yer almaktadır. Senegal, Moritanya, Mali, Nijer, Çad ve Sudan’ın yer aldığı söz konusu bu bölge, Afrika’nın gelecek vadeden bölgesi olarak ifade edilmektedir. Dolayısıyla Senegal ile ilişkiler bu bakımdan da önem arz etmektedir. Zira Sahel bölgesinde, söz konusu coğrafya boyunca enerji  ve su hatlarının geçirilmesine ilişkin planlamalar da söz konusudur.

Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti ve Senegal Cumhuriyeti Hükûmeti Arasında imzalanan “Enerji ve Hidrokarbonlar Alanlarında Mutabakat Zaptı" sonrasında Türk şirketlerinin Senegal’deki yatırımlarının artacağı ve (inşaat, altyapı, tarım ve sağlık gibi alanların yanı sıra) enerji alanında da önem kazanacağı düşünülmektedir.

Burada şunu da belirtmek yerinde olacaktır ki; Senegal ile yapılan enerji konusundaki mutabakat; bu yıl Türkiye için açıklanan “Orta Vadeli Program (2025-2027)”de yer alan “Petrol, doğal gaz ve maden kaynaklarına yönelik yurt içi ve yurt dışında arama ve üretim çalışmaları artırılarak rezervlerin katma değeri yüksek şekilde ekonomiye kazandırılması sağlanacaktır.” ilkesine de hizmet edecek bir gelişme olarak nitelenebilir.

Öz olarak belirtmek gerekirse; Senegal Cumhurbaşkanı’nın Türkiye’ye yaptığı ziyaret sırasında imzalanan anlaşma ve mutabakatlarla ve özellikle enerji alanındaki işbirliği ile “Kazan Kazan” prensibi çerçevesinde Senegal’de yapılacak olan yatırımlar, her iki ülkenin de kalkınmasına hizmet edecek olup Türkiye ile Senegal arasında stratejik ortaklığın gelişmesine ve yeni fırsat pencerelerinin açılmasına olanak sağlayacaktır denebilir.