Kütüphanede çocuklarla felsefe: P4C pedagojisi
MEHLİKA KARAGÖZOĞLU
Kütüphanelerde kültürel kalkınmayı destekleyecek eğitici, eğlendirici ve düşündürücü etkinlikler yapıldığını ve yapılması gerektiğini sık sık dile getiriyorum. Hem bireysel hem toplumsal gelişim için çok kıymetli olan bu etkinliklerden biri de P4C atölyeleri.
Kütüphane kurumunun eleştirel düşünme, öğrenmeyi teşvik etme ve toplumsal kaynaşma hedefleri ile birebir uyumlu olan P4C, genellikle “çocuklar için felsefe” (philosophy for children) olarak bilinse de kısaltmadaki “C” harfinin, beş ayrı karşılığı var: Community (toplum), communication (iletişim), critical thinking (eleştirel düşünme), conversation (konuşma) ve children (çocuklar).
ÖZEL BİR MODEL
Amerikalı Felsefe profesörü Matthew Lipman’ın 1960’ta öğrencilerinin derslerde zorlandığını fark ederek geliştirdiği bir yöntemin adı olan P4C, felsefe öğreniminin çocuk yaşta başlaması gerektiği düşüncesinden doğuyor. Felsefeyi salt yetişkin alanı olmaktan çıkarıp çocukların da yetişkinler kadar düşünme potansiyeli taşıdıkları fikrinden hareketle özel bir model oluşturan Lipman, eleştirel, yaratıcı ve etik düşünme becerilerini miniklere kazandırmayı hedeflemiş.
DÜŞÜNMEYİ ÖĞRETİYOR
Modelin temel amacı, çocuklara düşünmeyi öğreterek onları hayata hazırlamak, dahası, sosyal becerilerini, etik düşünme kapasitelerini ve problem çözme yeteneklerini geliştirmek. Bu model ile daha yaratıcı düşünen, iletişim ve karar verme becerileri gelişen, saygı duymayı ve insanlara empati ile yaklaşmayı öğrenen çocuklar, daha sağlıklı ve bilinçli insanlar olarak yetişiyor.
Peki P4C atölyelerinde tam olarak ne yapılıyor? Bu yaklaşımda, uzman, öğretmen veya kütüphaneci bir rehber olarak yer alıyor ve “kolaylaştırıcı” olarak adlandırılıyor. Kolaylaştırıcı, çocukları düşünmeye sevk edecek açık uçlu sorular soruyor. Günlük yaşamla ilgili, yapılandırılmış olmayan, doğal ve rastgele bu sorular, çocukların konuya daha geniş bir çerçeveden bakmalarına kapı aralıyor. Cevaplar verildikçe sorular arttırılıp derinleştiriliyor ve çocukların kendi sorularını bulmaya teşvik edilmesi suretiyle grup halinde tartışmalar yapması sağlanıyor.
EMPATİ ORTAMI
Konuşma, P4C’nin temel araçlarından biri. Herkese eşit söz hakkı tanınan güvenli bir alanda, topluluktaki tüm kişilerin görüşlerine değer verilen bir empati ortamı kuruluyor. Fikirlerini topluluk içinde dile getiren, düşünce alışverişi yapan, birbirini anlamaya çalışan, karşıt görüşleri zihninde değerlendirirken kendi görüşleri üzerine de derinlik kazanan çocuklar, doğru ve anlamlı sorular sorarak düşünme pratiği yapıyorlar. Genellikle açık uçlu sorular etrafında şekillenen konuşmaları kolaylaştırmak için, kitaplar, filmler, resim ve fotoğraf gibi görseller ile drama oyunları kullanılıyor.
Örneğin, hep birlikte kitap okunurken veya film izlenirken, kolaylaştırıcı tarafından ara verilip soru soruluyor ve çocukların da yeni sorular sorması teşvik ediliyor. “İyilik nedir?”, “İyi olmak ne demektir?”, “Sence kahraman şimdi ne yapacak?”, “Sizce nasıl davranmalı?” gibi sorularla genç dimağlar çalıştırılıyor. Bu arada P4C’nin temel hedeflerinden biri olan eleştirel düşünme yetkinliği de güçlendiriliyor.
İÇİNDEKİ İYİLİĞİN KEŞFİ
Hiçbir sorunun tek doğru cevabının olmadığı atölyelerde, çocuklar kendi düşüncelerini, içlerindeki iyiliği ve potansiyellerini keşfederken, neden-sonuç ilişkisi kurmayı ve karşıt görüşleri dikkate almayı tecrübe ediyorlar. Zaman zaman düşünce günlükleri tutularak çocukların görüşlerini yazılı olarak ifade etmesi de sağlanabiliyor.
KÜTÜPHANEDE P4C FİKRİ
Çocukların daha bilinçli bireyler olmasını destekleyen P4C’yi kütüphanelerde yaygınlaştırma fikri, Sevgili Sümeyye Ceylan ile 2022’deki ilk TÜBİTAK destekli kütüphaneci eğitimi projemiz için istişarelerimizle ortaya çıktı. Sonraki projelerde, 29 ilden 50’yi aşkın kütüphaneciye P4C eğitmen eğitimi verdik. Kanaatimce Türkiye’deki en iyi iki P4C eğitmeni olan Sevgili Yıldız Kulkul ile Sevgili Dr. Sümeyye Sel Odabaş kütüphanecilerimize felsefi soru sormanın inceliklerini öğrettiler. Bu sayede, Diyarbakır’da, Konya’da, Niğde’de, Antalya’da, Bursa’daki çocuklarımızın eleştirel düşünme becerilerine dokunmuş olduk.
GÜZEL SONUÇLAR
Ekip olarak gönlümüzden geçen, kütüphanelerde P4C etkinliklerinin yaygınlaştırılmasıydı. Bu dileğin rüzgârıyla güzel gelişmeler oldu. Kolaylaştırıcılar, gönüllü atölyeler yapmaya başladı. Kütüphaneciler, kendi gayretleri ile eğitim alıp atölyeler düzenledi. Bazı akademisyenler konuya ilgi duyup sahiplendiler. Uygulamalar yaygınlaştı. Daha ne olsun?
Dilerim, P4C uygulamaları için ideal ortam sunan kütüphaneler, farklı fikirlerin saygı çerçevesinde konuşulduğu mekanlar olmaya devam eder. Dilerim, güzel memleketin pırıl pırıl çocukları, düşünen, konuşan, nazikçe tartışan gençlere dönüşür.
Ve iki ufak not; Her P4C kursu, doğru yaklaşımlar içermiyor. P4C’nin teorik arka planını veren ve pratik saha çalışmalarının nasıl yapılması gerektiğini anlatan Lipman’ın kitapları USTURLAB Yayınları arasından çıktı.