Esenler Davutpaşa Roma Diyojen Sarayı

31.10.2024 00:05

Önce Vatan

İstanbul, geçmişten günümüze yüzyıllar boyu, tartışmasız stratejik ehemniyeti ve câzibesini her dönemde muhafaza etmiştir. İstanbul Avrupa yakasında, Sur dışında bir ilçe olan Esenler Davutpaşa'da Roma döneminde, binli senelerin üçüncü çeyreğinde inşa edildiği düşünülen bir yazlık saray olan Roma Diyojen Sarayı bulunuyordu.

Esenler Civarındaki Köşk Kasır ve Saraylar

İstanbul, Esenler ilçesinde ve civarında bulunan üç ayrı Saray / Kasır olduğu bilinmektedir.

İlki ve en eskisi olan ve bu araştırma makalemize konu olan Roma (Bizans) dönemi, IV Romanos Diogones Türkçe ifadesiyle Romen Diyojen yazlık sarayı. İkincisi; Davud Paşa tarafından inşaa ettirilmiş olan ve Diyojen Sarayı üzerine inşa ettirildiği düşünülen Osmanlı yapısı Davutpaşa Kasr-ı Hümayun sarayı ve üçüncüsü ise, yine Osmanlı Devleti döneminde Ferhad Paşa tarafından Ferhat Paşa Çiftliği içerisine inşaa ettirilmiş olan Ferhatpaşa Kasrıdır/sarayıdır.

Bu bahsi geçen saraylardan Ferhatpaşa sarayı ve Romen Diyojen sarayı günümüze ulaşamamış olmakla birlikte Davutpaşa Hünkar kasrı iki defa yeniden yapılmış olup nihayet restore edilmiş olarak günümüzde mevcuttur.

İstanbul, Romen Diyojen Sarayı Nerede?

Doğu Roma, Bizans devirlerinde Başkent olan İstanbul'da değişik zamanlarda ve farklı amaçlar için pek çok saraylar inşaa edilmiştir. Romen Diyojen sarayı, konum itibariyle Esenlerin merkezini oluşturan Litros karyesi yakınında ve Davutpaşa Kışlası olarak bilinen günümüzde Yıldız Teknik Üniversitesi YTÜ yerleşkesinin bulunduğu sahrada olduğunu yazılı kaynaklardan öğreniyoruz. Bu Roma Sarayı günümüzden yüzyıllar önce yok olmuştur.

IV. Romanos Diogones Türkçe ifadesiyle Romen Diyojen kimdir?

Daha önce yüksek rütbeli bir asker, general olan Roma İmparatoru Romen Diyojen in doğum 1030, ölüm 4 Ağustos 1072 tarihidir. Anadolu Tarihi ve Müslüman Türklerin Anadolu’ya gelişiyle, Malazgirt Savaşı’nda 1071’de Büyük Selçuklu Devleti Sultan Alparslan’a yenilerek esir düşmesinden dolayı mekteb kitaplarından da aşina olduğumuz Türkler tarafından en çok tanınan Doğu Roma imparatorudur. X. Konstantinos'tan sonra 1068 ile 1071 arasında hüküm süren Roma (Bizans) imparatoru Anadolu'yu Türklere karşı savunmak için tahta çıkıp büyük bir ordu topladı ama Malazgirt Meydan Muharebesi'nde Sultan Alparslan'a yenilince, tahttan indirildi ve bir sene sonra öldü.

Yazılı Kaynaklarda Diyojen Sarayı

Doğu Roma (Bizans) İmparatoru I. Alexios Kommenos'un kızı, Romalı tarihçisi Anna Kommena tarafından Alexiad isimli kitap Doğu Roma, İstanbul ve Anadolu hakkında önemli bir kaynak niteliğinde bilgiler vermektedir.

Romen Diyojen Sarayı hakkında; araziye hakim bir tepede, dört yanı açık, havası güzel, panoramik bir manzaraya sahip, etrafında tatlı sular, dereleri olan ve İstanbul şehir surlarına (Topkapı) gibi giriş kapılarına çok yakın, bir konumda olduğu anlatılmaktadır.

Esenler'de Aretai Bölgesinde Bir Roma Sarayı

Anna Komnena’nın eserinden de anlaşılacağı üzere coğrafi yüzey şekilleri göz önünde bulundurulduğunda Romen Diyojen’in yaptırdığı sarayın Esenlere yakın günümüzde Çiftehavuzlar Mahallesi sınırları içerisinde kalan Davutpaşa mevkiinde olduğu kesin olarak anlaşılmaktadır. Esenler, Davutpaşa kışlasının olduğu alan bu kaynağa göre “Aretai / Arete / Aretas” şeklinde ifade edilmekle birlikte mealen Faziletliler Tepesi olarak geçmektedir.

Doğu Roma (Bizans) tarihçisi Anna tarafından yazılmış Orta Çağ biyografik ve tarih kitabı olan Aleksiad adlı kitapta Romen Diyojen’in sarayından bahsettiği bölümde bulunduğu bölgeyi şöyle tarif ve tasvir etmektedir:

“Komnenoslar oradan ileriye gidip Aretas denen bu yeri (Esenler sınırları içerisinde olan Davut Paşa Kışlasının olduğu bölge) hemen ele geçirdiler. Bu yer şehrin (Roma’da Konstantinopolis veya Kostantiniye İstanbul’un) yakınındadır. Ovadan yükselmiştir ve aşağısında durup da oraya bakanlara bir tepe imiş gibi görünür; öyle bir tepe ki yanlarından biri denize doğru, diğeri Byzantion’a (İstanbul) doğru inerek uzanıyor; diğer ikisi kuzey yanı ile batı yanı ise her rüzgâra açık (Esenler) eğimsiz, düz, sürekli olarak akan yazın kurumayan duru ve içilir bir akar suyu deresi vardır ama tümüyle bitki örtüsünden yoksun ağaçsızdır; insan sanır ki oduncular bu tepeyi çalılarını bile keserek tam cıbıl etmişler. Romanos Diogenes orada kısa süreli yazlık kalışlar için İmparatorlara lâyık pek gösterişli konutlar inşa ettirmiştir.”

Bir yanı Litros yolundan Bayrampaşa Topkapı istikametine uzanan alan ifâde edildiği gibi Sur içi dediğimiz asıl İstanbul olarak ifâde edilen “Byzantion’a (İstanbul) doğru inerek uzanıyor.” Bölgedeki bitki örtüsü ve yapılaşma nedeniyle görüş alanını kapattığı göz önüne alındığında Otag-ı Hümayun civarı tarif edilen manzarayı tam olarak veriyor. Kitapta belirtildiği gibi “yanlarından biri denize doğru” bakıyor dediği yer Yıldız Teknik Üniversitesi askeri fırın ana giriş kapısının istikametinden Veliefendi Hipodromuna doğru bakan tarafa uygun düşüyor. Tarife göre günümüzde Yıldız Teknik Üniversitesi kampüsü içerisinde bulunan mevkii, Osmanlı eseri Otağ-ı Hümayun’un bulunduğu uç nokta tarife tam olarak örtüşmektedir.

Diğer taraftan “Kuzey yanı (Esenler Litros Köyü ve Atışalanı Avas Köyü) ile batı yanı (Bağcılar Çıfıtburgaz – Güngören Vidos - Bakırköy Makriköy)” olarak ifâde edilen alan tepenin etrafında rüzgâra açık olan alanlar ve ifâde edildiği gibi Haznedar (Çırpıcı) deresi, Ayvalıdere, Çinçin Deresi gibi “sürekli olarak akan duru ve içilir” akar sularla çevrilidir.

İstanbul'un 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmet tarafından fethi esnasında Osmanlı ordusunun bir kısmı bu tarihi bölgede konuşlanmıştı. Fetihten sonra kullanılamaz hale gelen Diyojen sarayının olduğu yere Hünkar kasrı Otağ-ı hümayun yapılmıştır.

Roma, Diyojen sarayının bulunduğu alanda günümüze ulaşabilmiş yüzeyde antik yapı kalıntıları Osmanlı öncesi muhtemel saraya ve diğer mimari unsurlara ait kalıntılara dağınık halde rastlanmaktadır. Romen Diyojen sarayı Doğu roma İmparatorluğu gibi tarihin tozlu sayfalarında yerini almıştır.

Kalın sağlıcakla. Selam ve dua ile…

Kaynaklar ve Bağlantılar:

Beytullah Yıldırım Esenler Araştırmaları

Anna Kommena – Alexiad

Yerel Tarihçi Araştımacı Yazar

esenlerarastirmalari@gmail.com

İstanbul / Esenler 22.10.2024