Самоопределување - од движење против власта до власт против сите

„Сите се обединети против нас“, вели Албин Курти, опишувајќи ја политичката сцена во Косово така како што ја гледа неговата партија Движење Самоопределување. Според најголемата партија во земјата, секој потег на опозицијата претставува директен предизвик за неа. Сепак, според политичките аналитичари, таквиот поглед на ситуацијата е повеќе стратешки избор на Самоопределување отколку одраз на политичката реалност.

Во ноќта на вториот круг од локалните избори, на 9 ноември, лидерот на Самоопределување ја прогласи победата на својата партија во седум општини во Косово, и покрај, како што рече, необичните политички околности.

„Им се заблагодарувам на нашите кандидати, нивните тимови, изборните штабови и нашите активисти, кои водеа извонредна борба, бидејќи во сите овие случаи, сите други беа обединети против Самоопределување“, рече Курти.

Во духот на таа нарација, тој исто во објава на Фејсбук напиша(кога им се заблагодари на граѓаните за учеството во вториот круг, дека Самоопределување „не можеше да се запре дури ни со обединување на сите противници“.

Овој став го зазеде и неговиот партиски колега Џелал Свечља, кој го претстави поразот на Самоопределување во Приштина како последица на „коалицијата на трговија“, а не на идеи.

Во објава на Фејсбук, тој напиша дека „коалицијата ДСК-ДПК-ААК, олигарсите и некои квази-медиуми ќе ги чинат граѓаните најмногу. Нам ни останува да ја минимизираме штетата и да ја намалиме цената со нашиот ангажман, секогаш во корист на граѓаните и општеството“.

Висар Имери, извршен директор на Институтот за социјална политика „Мусина Кокалари“ во Приштина, не ја гледа ситуацијата како обединет фронт против Самоопределување. Тој истакнува дека на локалните избори таа партија соработувала со речиси сите други партии, исто како што другите партии соработувале едни со други.

„На пример, ААК (Алијанса за иднината на Косово) ја поддржа Самоопределување во Косово Поле. Самоопределување ја поддржа ААК во Јуник, Самоопределување ја поддржа ДПК (Демократска партија на Косово) во Драгаш и така натаму. Сето ова се случи на овие локални избори, и покрај поларизацијата на политичките партии на централно ниво“, изјави Имери за РСЕ.

На централно ниво, Самоопределување не успеа да го обезбеди потребното мнозинствона изборите на 9 февруари за самостојно да формира влада, ниту успеа да најде партнери за соработка. Бидејќи ниту една партија не ги прифати условите на другата, Собранието е во ќорсокак, а Владата продолжува да функционира во технички мандат.

На 19 ноември, според законот, истекува мандатот на Глаук Коњуфца од Самоопределување за да го претстави новиот состав на Владата. Без поддршка од другите партии, Косово се чини дека има отворен пат до предвремени избори.

Големите партии веќе објавија дека нема да гласаат за Коњуфца. Нивните претставници го обвинуваат Курти дека поминал осум месеци во политички манипулации и тактики, додека сегашната ситуација, според нивните изјави, покажува дека неговата партија не може да обезбеди мнозинство „дури ни во најлудите соништа“.

Според аналитичарите, обете партии кои се претставуваат како конструктивни можеле да направат повеќе, но главниот товар паѓа на најголемата партија, која, давајќи ѝ можност да посредува и олеснува дијалог, избра да го зајакне наративот за поларизација.

Агон Малиќи вели дека Самоопределување во 2021 година, кога освои повеќе од 50 проценти од гласовите, го користеше наративот за „најдобрата сила против сите лоши работи од минатото“. Сепак, денес таа порака ја изгуби својата моќ и повеќе не ѝ ја дава на партијата поддршката што ја даваше некогаш.

„Бидејќи поранешните опозициски партии повеќе не се исти и тие имаат и ново раководство. Тоа беше јасно и на последните национални избори кога тие забележаа раст и ја вратија довербата - не сите. Тие исто така освоија многу општини на локалните избори“, изјави Малиќи за Радио Слободна Европа.

Самоопределувањето исто така беше на прво место на националните избори во 2019 година, но со околу една четвртина од гласовите, и беше на власт само околу 50 дена, откако коалицијата со Демократскиот сојуз на Косово (ДСК) се распадна.

Растот на таа партија две години подоцна делумно се припишува на сојузот на Курти со тогашниот вршител на должноста претседател Вјоса Османи,кој го напушти ДСК за да му се придружи на Курти.

Самоопределувањето, познато по провокативни дејствија како што е фрлањето солзавец во Собранието, се роди во раните 2000-ти како протестно движење против домашните елити и меѓународното влијание во повоено Косово - тогаш под администрација на Обединетите Нации.

Влегувајќи во политиката во 2011 година, тоа почна да се трансформира во институционална сила, постепено ублажувајќи го својот радикален тон. На изборите, таа настапи со антикорупциски наратив, претставувајќи се како алтернатива на старата политичка класа, за која тврдеше дека ја злоупотребува моќта.

Според аналитичарот Малиќи, дури и сега се чини дека Самоопределување се обидува да ја наметне својата волја по секоја цена, повторувајќи ја во поинаква форма логиката на сила што некогаш ја критикуваше.

„Се враќа на својата првобитна идеја, проект што го доведува во прашање не само дијалогот со Србија и Бриселскиот договор, туку и самата природа на косовскиот правен систем, односно пакетот на Ахтисари. А единствениот начин да се демонтираат некои од неговите елементи е да се предизвика уставна криза. Тоа е единственото објаснување зошто таа партија инсистира да се барикадира на овој начин, бидејќи партија што сака да владее би нашла начин да соработува со барем една од другите големи партии“, вели Малиќи.

Малиќи, споменувајќи ги нападите на Самоопределување врз независните институции како Уставниот суд, оценува дека целта на Курти е да создаде нови правни реалности преку кризи.

РСЕ побара коментари од Движењето Самоопределување на оваа тема, но без успех.

Дотогаш, самиот Курти на состанокот на Главниот совет на партијата рече дека на Косово му е потребна „трета република“.

„Многу пати сме рекле дека на Косово му е потребна трета република, но не како република прогласена во своето Собрание со 120 пратеници, значи не како нова република, туку како обновена, подмладена република, која дише во согласност со напредните идеали на албанските преродбеници“, рече Курти.

На истиот состанок, тој нагласи дека блокадите и пречките доаѓаат не само од опозициските партии, туку и поради доцнењето на Уставниот суд, каде што 18 закони чекаат одлука.

Според него, таквата ситуација го попречува развојот на земјата и го ограничува функционирањето на демократијата, а во исто време го покажува напорот на Самоопределување да ја спроведе својата програма дури и во тешки услови.

Со текот на годините, владата на Курти е вклучена во извештаите на американскиот Стејт департмент за корупција во владата, како и во извештаите на Репортери без граници за ограничување на слободата на медиумите.

Сепак, невработеноста се намалува од 2021 година, додека економскиот раст се движи под четири проценти. Платите и пензиите се зголемија, како и странските директни инвестиции.

Она што најмногу ја обележа владата на Курти беше неговиот напор да ја прошири власта на Косово на северот од земјата, преку мерки како што се укинувањето на српскиот динари затворањето на српските институции. Тие мерки, иако се во согласност со неговата визија за суверено Косово, предизвикаа тензии со ЕУ и САД.

Висари Имери, еден од истакнатите поранешни членови на Самоопределување, вели дека политичката и социјалната поларизација е свесна стратегија на Самоопределување.

Според Имери, иако партијата тврди дека е отворена за соработка, во пракса таа напредува врз основа на конфликти со другите - феномен за кој Имери верува дека е нов на политичката сцена на Косово по војната.

„Со другите политички партии што ги имавме во минатото, секако имаше несогласувања, честопати многу жестоки, па дури и непријателство... но немаше логика „ние против нив“. Тие го гледаа процесот на градење држава во Косово како соработка. И таа соработка потоа резултираше со зголемување на социјалната кохезија - односно деполаризација на општеството“, вели Имери.

Тој нагласува дека излегувањето од ситуацијата бара свест кај сите партии дека соработката и компромисот се суштината на политиката, особено во време на криза.

„За да се спаси демократијата, потребно е да се обединат силите, дури и меѓу оние кои не се согласуваат“, вели тој, додавајќи дека не би сакал решението да дојде преку интервенција на Меѓународната заедница.

„Мислам дека косовското општество треба да созрее за да ги реши сопствените проблеми, а тоа е еден од проблемите што ги имаме денес. Јас ја гледам оваа блокада како донекаде вредна во таа смисла. Не знам дали ќе има таков исход, но понекогаш блокадите се добри, бидејќи го учат општеството за друга неопходност, која не ја гледаат сè додека не го доживеат проблемот“, вели Имери.

Коментарите на социјалните мрежи и телевизиските дебати, исто така, даваат впечаток за длабока поделба во општеството, иако анкетата спроведена од Меѓународниот републикански институт во периодот мај-јули откри дека само 38 проценти од косовските граѓани веруваат дека е неопходна промена на главните лидери и партии на власт.

Дали земјата ќе оди на нови избори оваа година, сè уште не е јасно, но Самоопределување, иако, како што тврди, е „опкружено со противници“, засега останува актер што го одредува теренот и темпото на играта.