Κεντ Ναγκάνο στα «ΝΕΑ»: «Το κοινό βλέπει τη διαφορά ανάμεσα στο εφέ και την ουσία»

Τον περασμένο Σεπτέμβριο έγινε ο καλλιτεχνικός διευθυντής και αρχιμαέστρος της Orquesta y Coro Nacionales de España (OCNE) στη Μαδρίτη, εγκαινίασε επίσης τη συνεργασία του με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα Τοσκανίνι και μαζί με τον διεθνώς αναγνωρισμένο τσελίστα Γιαν Φόγκλερ έχουν αναλάβει την καλλιτεχνική διεύθυνση του έργου «Οι κύκλοι του Βάγκνερ» – που βασίζεται στο «Δαχτυλίδι του Νίμπελουνγκ» – το οποίο είναι πρότζεκτ του Μουσικού Φεστιβάλ της Δρέσδης, σε συνεργασία με την Ορχήστρα του Φεστιβάλ και το Concerto Köln, το σημαντικό μουσικό σύνολο που ειδικεύεται στη μουσική του 18ου και του 19ου αιώνα. Από τα τελευταία νέα του σπουδαίου μαέστρου Κεντ Ναγκάνο ξεχωρίζει και η συνεργασία του με τη Würth Philharmoniker ως επίτιμου μαέστρου και η πρώτη εμφάνισή τους είναι τοποθετημένη τον Μάιο του 2026.

Δεν μπορεί να παραλείψει κανείς, αν θέλει να δώσει τις σωστές συντεταγμένες της πορείας του δραστήριου αρχιμουσικού, τις συνεργασίες του με διακεκριμένες ορχήστρες, τις λαμπρές ερμηνείες του, τις διθυραμβικές κριτικές που έχει αποσπάσει, τα διεθνή βραβεία του, ανάμεσα στα οποία βεβαίως φιγουράρουν τα τρία βραβεία Γκράμι που έχει κατακτήσει – η επίσημη ιστοσελίδα του μουσικού θεσμού αναφέρει και δέκα υποψηφιότητες. Σε αυτή την περιπετειώδη και ανήσυχη διαδρομή ο ιαπωνικής καταγωγής αμερικανός μαέστρος Κεντ Ναγκάνο δημοσίευσε το 2021 το δεύτερό του βιβλίο (με τον εκδοτικό οίκο Berlin Verlag) με τίτλο «10 μαθήματα της ζωής μου», στις σελίδες του οποίου αποτυπώνει δέκα προσωπικές συναντήσεις από τις οποίες έλαβε σημαντικά μαθήματα, όχι μόνο για την καριέρα του αλλά και για τη ζωή του ευρύτερα. Ανάμεσα σε αυτές ήταν εκείνη με την Björk, τον Φρανκ Ζάπα, τον Λέοναρντ Μπερνστάιν, τον γάλλο συνθέτη Πιερ Λουί Ζοζέφ Μπουλέζ και τον βραβευμένο με Νομπέλ Φυσικής Ντόναλντ Γκλέιζερ.

ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ.

Πρόκειται για μερικές ακόμη πτυχές που σκιαγραφούν την ενδιαφέρουσα προσωπικότητα του Κεντ Ναγκάνο, ο οποίος στις 22 Νοεμβρίου – ημέρα που θα συμπληρώσει τα 74 χρόνια του – θ’ ανέβει στη σκηνή του Μεγάρου Μουσικής Θεσσαλονίκης για να διευθύνει στα έργα Τριπλό κοντσέρτο αρ. 56 και Συμφωνία αρ. 6 (Ποιμενική) του Μπετόβεν. Σολίστ σε αυτή τη συναυλία, η οποία είναι αφιερωμένη στα 25 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου βιολονίστα και διευθυντή ορχήστρας Κοσμά Γαλιλαία, είναι ο Κέβιν Ζου (βιολί), ο Γιαν Φόγκλερ (βιολοντσέλο) και ο Τιλ Φέλνερ (πιάνο).

Εξηγώντας τους λόγους για τους οποίους επέλεξε τα συγκεκριμένα έργα, ο Κεντ Ναγκάνο επισημαίνει ότι ο Μπετόβεν εμπνεύστηκε τη Συμφωνία αρ. 6 (Ποιμενική) από τις ανησυχίες του για τις συνέπειες της Βιομηχανικής Επανάστασης στη φύση, ένα θέμα που παραμένει ενεργό και επίκαιρο στον 21ο αιώνα. Και εξηγεί: «Με μια πρώτη ματιά, το Τριπλό κοντσέρτο συνδέεται φυσικά με την Ποιμενική μέσω της αρμονικής σχέσης τους (ντο μείζονα – φα μείζονα). Η δημιουργική ένταση ανάμεσα στους τρεις σολίστες ως μεμονωμένες φωνές και ως σύνολο, ανεξάρτητο από την ορχήστρα, μπορεί να θεωρηθεί αντανάκλαση των αλλαγών στις κοινωνικές δυναμικές που βιώνουμε σήμερα μέσα από τις εξελισσόμενες μορφές επικοινωνίας».

Η επαφή με τη φύση υπήρξε για τον Κεντ Ναγκάνο ένα πολύ σημαντικό ερέθισμα που διαμόρφωσε την αισθητική και τις αξίες του. Γεννήθηκε στο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας, αλλά μεγάλωσε στη μικρή κοινότητα του Μόρο Μπέι, στην κεντρική ακτή της Καλιφόρνιας. Οι παππούδες του μετανάστευσαν στις Ηνωμένες Πολιτείες στα τέλη του 19ου αιώνα και έβγαζαν τα προς το ζην καλλιεργώντας λαχανικά. Ο πατέρας του σπούδασε αρχιτεκτονική και μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ και η μητέρα του στο ίδιο Πανεπιστήμιο μικροβιολογία και μουσική. Οπως έχει αναφέρει στην αυτοβιογραφία του, «είμαι παιδί αγροτών αγκινάρας, το οποίο δεν έβλεπε τους γονείς του πολύ, καθώς ήταν πάντα στα χωράφια». Ο Ναγκάνο έκανε τα πρώτα μαθήματα πιάνου με τη μητέρα του, σε ηλικία 4 ετών, όμως σ’ εκείνη την αφήγηση της ζωής του ξεκαθαρίζει ότι «η μητέρα μου δεν ήθελε ποτέ να μεγαλώσει έναν μουσικό σουπερστάρ, αλλά η μουσική ήταν απλώς ένα ουσιαστικό μέρος μιας ανθρωπιστικής εκπαίδευσης».

Αυτή η ενδιαφέρουσα αντίληψη φαίνεται ότι διαμόρφωσε την καλλιτεχνική του φυσιογνωμία αλλά και τον τρόπο που αντιλαμβάνεται τη μουσική. Για παράδειγμα, όταν τον ρωτήσαμε σχετικά με τις δυνατότητες ανάπτυξης νέων μουσικών ιδεών ή για την επανερμηνεία του κλασικού ρεπερτορίου μέσα από την τιμητική θέση που ανέλαβε ως διευθυντής της Würth Philharmoniker, απαντά: «Ο καθηγητής Reinhard Würth έχει χαρακτηριστεί ως ένας ζωντανός “άνθρωπος της Αναγέννησης”. Πέρα από τις τεράστιες επιχειρηματικές του επιτυχίες, η δημιουργική του οπτική για την καλλιέργεια και την αναβάθμιση της ποιότητας ζωής μέσα από την κοινή εμπειρία των τεχνών τον ξεχωρίζει ως φιλάνθρωπο με ενεργό ρόλο. Η δημιουργία μουσείων, συναυλιακών αιθουσών και εκθεσιακών κέντρων υψηλής ποιότητας έχει καταστήσει αυτά τα σημεία ζωτικής σημασίας για την κοινότητα. Ενα σημαντικό μέρος αυτής της πρωτοβουλίας είναι η Würth Philharmoniker, αποτελεί τιμή για μένα να υπηρετώ αυτό το σύνολο και το όραμα του καθηγητή Würth. Μαζί ελπίζουμε να μοιραστούμε τον ανθρωπισμό που φωλιάζει στα αριστουργήματα της παράδοσής μας».

ΤΑ ΜΕΓΑΛΑ ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑΤΑ.

Μένοντας στο κομμάτι της παράδοσης και το πώς μπορεί να συνδυαστεί με σύγχρονες αντιλήψεις χωρίς να χαθεί η ουσία, ο Κεντ Ναγκάνο ανακαλεί κάτι που αναφέρεται, όπως λέει, συχνά στον κόσμο της όπερας. «”Ποτέ μην υποτιμάτε το κοινό”. Η έλλειψη σεβασμού προς το κοινό συνδέεται άμεσα με την έλλειψη σεβασμού προς την ίδια την ποιότητα της τέχνης. Δεν πιστεύω ότι μια όπερα του 21ου αιώνα μπορεί απλώς να συνδυάσει παράδοση. Το κοινό απαιτεί και αξίζει κάτι παραπάνω από μια απλή καινοτομία. Αντικειμενικά, η γοητεία του “τροπαίου” ή του “εντυπωσιακού” μπορεί να παραπλανήσει, αλλά το κοινό της κλασικής μουσικής βλέπει τη διαφορά ανάμεσα στο εφήμερο εφέ και το βάθος, την ουσία. Ενα έργο θεωρείται αριστούργημα όταν υπάρχει ευρεία αποδοχή ανάμεσα σε κοινό, ερμηνευτές και κριτικούς. Οτι, δηλαδή, κατέχει μια διαχρονική ποιότητα, η οποία δεν συνδέεται με μόδες και τάσεις. Αυτά τα μεγάλα αριστουργήματα υπηρετούν την παράδοσή μας και προσφέρουν στο κοινό ακεραιότητα και νόημα».

Αλλο ένα σημείο που προοικονομεί, για όσους θα τον δουν για πρώτη φορά στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης, τον τρόπο με τον οποίο η ορχήστρα συντρέχει καταλυτικά στο όραμά του, είναι ότι έχει ρίζες, όπως κι εκείνος, στην ιστορική εκτέλεση και στη ρομαντική παράδοση. Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα μιας ορχήστρας η οποία συνδυάζει αυτή την ιστορική γνώση με σύγχρονη εκτέλεση για τον διαπρεπή αρχιμουσικό είναι «να κατανοούμε καλύτερα τα ιδεώδη και τις αισθητικές προτεραιότητες του συνθέτη. Κάθε ερμηνευτής, φυσικά, έχει την ελευθερία να προσεγγίσει ένα έργο με βάση τις προσωπικές του εμπειρίες, όμως η πρόσβαση στα βαθύτερα επίπεδα ενός έργου απαιτεί κατανόηση του πλαισίου στο οποίο βασίστηκε η σύνθεση. Οταν ο συνθέτης ζει, υπάρχει η δυνατότητα άμεσης επικοινωνίας για τυχόν απορίες. Οταν όμως ο δημιουργός έχει φύγει, η μόνη οδός είναι η εκτεταμένη και συστηματική μελέτη που προσφέρει βαθύτερη κατανόηση».

Μια απαιτητική άσκηση ισορροπίας ερμηνεύοντας ένα έργο είναι – για εκείνον αλλά και για τους περισσότερους μαέστρους – η παραδοσιακή ερμηνευτική προσέγγιση και η προσωπική καλλιτεχνική άποψη: «Η μουσική συχνά ονομάζεται παγκόσμια γλώσσα. Η μελέτη των στοιχείων μιας γλώσσας – λεξιλόγιο, γραμματική, σημασιολογία, δομή, μορφή – επιτρέπει την επικοινωνία σε πολλά επίπεδα. Αυτό μοιάζει με την έρευνα που απαιτεί η ιστορικά ενημερωμένη ερμηνεία. Η μελέτη προσφέρει έμπνευση, και η κατανόηση που αποκτάται δίνει την ελευθερία να μεταδώσεις τη μεγαλοφυΐα ενός συνθέτη».

Ποιο θεωρείτε το πιο κρίσιμο στοιχείο για έναν μαέστρο σήμερα που τον ξεχωρίζει από προηγούμενες γενιές;

Με την πάροδο του χρόνου, κάθε γενιά αποκτά υψηλότερα επίπεδα εκπαίδευσης και κατάρτισης και βλέπουμε τεράστια τεχνική εξέλιξη. Εργα που κάποτε θεωρούνταν δύσκολα ή αδύνατα, πλέον ερμηνεύονται πιο συχνά. Κι όμως, η εκτέλεση του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ παραμένει πρόκληση. Η τέχνη υπενθυμίζει ότι η τεχνική δεξιοτεχνία είναι μόνο η αρχή, η βάση για την κατανόηση του βάθους μιας τέχνης. Αυτό αποτελεί το κρίσιμο στοιχείο για όλους τους καλλιτέχνες. Η ιστορία της ευρωπαϊκής κλασικής μουσικής δείχνει ότι κάθε μαέστρος είναι διαφορετικός και ορίζει τον ρόλο του με μοναδικό τρόπο. Στην εποχή των ψηφιακών μέσων, η προσωπικότητα του μαέστρου φτάνει στο κοινό με νέους τρόπους. Παρ’ όλα αυτά, ο καθοριστικός παράγοντας παραμένει η ποιότητα και η ακεραιότητα, όχι το μέσο. Το μέσο είναι μόνο μεταφορέας, αυτό που μετρά είναι το περιεχόμενο και η ουσία της τέχνης.

Ποιο ήταν το πιο συγκλονιστικό πράγμα που είδατε ή ακούσατε;

Το προνόμιο να συμμετέχει κανείς στη γέννηση έργων που σήμερα θεωρούνται αριστουργήματα του ενεργού ρεπερτορίου.

Κοιτάζοντας προς το µέλλον, ποιο έργο ή πρότζεκτ ελπίζετε να αναλάβετε που θα εκπλήξει ακόμη και το πιο έμπειρο κοινό σας;

Παρά τις καλύτερες προσπάθειές μου, είναι αδύνατο να σκεφτώ μόνο ένα έργο. Η μουσική είναι διαδικασία, μια μεταφορά για τη ζωή.

Οι δεσμοί με την Ελλάδα

Οταν αναφερθήκαμε στους οικογενειακούς δεσμούς που απέκτησε πια με την Ελλάδα – η κόρη του παντρεύτηκε τον Βίκτωρα Δήμα, γιο του Ολυμπιονίκη Πύρρου Δήμα – ο Κεντ Ναγκάνο σχολίασε: «Ακόμη και σε αυτόν τον σχετικά σύντομο χρόνο, η επίδραση της ελληνικής κουλτούρας έχει ήδη επηρεάσει βαθιά την καλλιτεχνική μου αντίληψη, μια συναρπαστική ώθηση».