Ο Ερμής και ο Απόλλων στο Κουκάκι

Αποκάλυψαν για πρώτη φορά το πρόσωπό τους και περισσότερες πληροφορίες για την ταυτότητά τους. Και έφεραν, ο ένας στο πουγκί του και ο άλλος στον ομφαλό που τον συνόδευε, ερωτήματα που ζητούν απάντηση. Είναι τα δύο μαρμάρινα αγάλματα που ανακαλύφθηκαν τον περασμένο Δεκέμβριο στο πλαίσιο εργασιών για την εγκατάσταση δικτύου φυσικού αερίου – 15 αιώνες μετά την απόκρυψή τους, στη συμβολή των οδών Καλλισπέρη και Ερεχθείου, κοντά στο Ηρώδειο. Τότε είχε γίνει γνωστό ότι επρόκειτο για δύο ανδρικά αγάλματα, λίγο μεγαλύτερα από το φυσικό μέγεθος, με το ένα να ανήκει στον τύπο του Ερμή Ludovisi.

Μόλις, όμως, το απόγευμα της περασμένης Παρασκευής είδαμε για πρώτη φορά τα πρόσωπά τους, αλλά και τους κορμούς τους πλαισιωμένους από τα κατακερματισμένα μέλη τους. Τον Ερμή χωρίς τη μύτη του και τον Πύθιο Απόλλωνα με τα χυμώδη χείλη και τα ανάκατα μαλλιά. Ηταν μία από τις εκπλήξεις που περιελάμβανε η ομιλία της δρος Ελενας Κουντούρη, προϊσταμένης της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων και αναπληρώτριας προϊσταμένης της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, με θέμα «Το έργο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών κατά την τελευταία τριετία», που πραγματοποιήθηκε στο Μουσείο Ακρόπολης. «Ηταν από εκείνες τις απρόσμενες τονωτικές στιγμές που η αρχαιολογία αποκτά μια άλλη διάσταση και αναμετράται με την ιστορία», ανέφερε. «Η έρευνα, υπό εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες, έδειξε ότι τα αγάλματα, προερχόμενα από δύο συντάγματα (σ.σ.: σύνολα), είχαν σκοπίμως κρυφτεί σε μια χτιστή κατασκευή ορθογώνιου σχήματος, κατασκευασμένη από οπτόπλινθους και κροκαλοπαγείς λιθόπλινθους ως ένα είδος κρύπτης».

Ερωτήματα. Στο πρώτο σύνταγμα ο Πύθιος Απόλλωνας στηρίζεται σε δελφικό τρίποδα, ενώ στην ίδια πλίνθο διασώζεται τμήμα των κάτω άκρων δεύτερης μικρότερης σε μέγεθος μορφής που κινείται προς τα εμπρός. Στο δεύτερο ο Ερμής Κερδώος (ή αθλητής) που κρατεί πουγκί – βαλάντιο συνοδεύεται από ερμαϊκή στήλη με μορφή Ερμηρακλέους, το πρόσωπο της οποίας είναι αποκρουσμένο. Στην ίδια κρύπτη βρέθηκαν ακόμη πολλά λυχνάρια των μέσων του 5ου και του 6ου αι. μ.Χ. και μια ταφή σκύλου. «Ο συγκινητικά φροντισμένος τρόπος εναπόθεσης των αγαλμάτων παραπέμπει σε ευλαβική απόκρυψη ή σε εσκεμμένη προσπάθεια διάσωσής τους, ενδεχομένως από την επιθετική πρακτική των χριστιανών κατά την ύστερη αρχαιότητα; Και μπορεί να συνδεθεί με το οριστικό κλείσιμο των φιλοσοφικών σχολών στην Αθήνα και εν προκειμένω με τη γειτονική Οικία του Πρόκλου, με την οποία δεν αποκλείεται να συνανήκει;», είναι τα αλληλένδετα ερωτήματα που έθεσε η Ελενα Κουντούρη εκτιμώντας ότι η περαιτέρω ανάλυση θα ρίξει φως σχετικά με το αν τελικά ίσχυσε ή όχι η αναστολή της λειτουργίας των εκπαιδευτικών θεσμών και του παγανισμού το 529, όταν με απόφαση του Ιουστινιανού απαγορεύτηκε η διδασκαλία της φιλοσοφίας και της νομικής.

Ιχνη από περιβόλια. Η αρχαιολόγος παρουσίασε επίσης τα αποτελέσματα άλλων σωστικών ανασκαφών, αλλά και ερευνών που βρίσκονται σε εξέλιξη. Οι ανασκαφές στον υπό κατασκευή σταθμό του μετρό Δικαστήρια έφεραν στο φως ίχνη από περιβόλια, καθώς βρέθηκαν 45 παράλληλα αυλάκια φυτεύσεων, αντίστοιχα με αυτά που επίσης λόγω των έργων του μετρό εντοπίστηκαν επί της Πλατείας Κολωνακίου. Αρχαιότητες σε μια περιοχή για την οποία έως σήμερα δεν υπήρχε αρχαιολογική πληροφορία αποκαλύφθηκαν και κατά τη δημιουργία του κυρίως φρέατος του σταθμού Κυψέλη. Πρόκειται για τμήμα νεκροταφείου (περ. του 12ου αι. π.Χ.) που εντοπίστηκε στη ΝΑ γωνία της Πλατείας Κυψέλης και μαρτυρά την εξάπλωση της κατοίκησης με σκοπό την εξεύρεση και εκμετάλλευση αξιοποιήσιμων εκτάσεων προς καλλιέργεια.

Ταφικός περίβολος. Τα ίχνη του δήμου από τον οποίο κατάγονταν ο πρωτεργάτης της νίκης στον Μαραθώνα Μιλτιάδης και ο γιος του, επίσης στρατηγός, Κίμων φέρνει στο φως η ανασκαφή επί της οδού Χαρτεργατών 4 (πρώην βιομηχανικό συγκρότημα της Αθηναϊκής Χαρτοποιίας Softex) κοντά στην αρχαία κοίτη του Κηφισού, που βρισκόταν ανατολικότερα της σημερινής. Στο ήδη γνωστό οργανωμένο νεκροταφείο της κλασικής εποχής και των ύστερων ρωμαϊκών χρόνων ξεχωρίζει η ανακάλυψη μεταξύ άλλων ενός ταφικού περιβόλου 235 τ.μ. (5ος-3ος αι. π.Χ.) με ποικιλία ταφικών πρακτικών και πολλά κινητά ευρήματα, που ήταν σε χρήση για αιώνες και εκτιμάται ότι ανήκει πιθανότατα στον δήμο της αστικής τριττύος της Οινηίδος των Λακιαδών, τον καλύτερα, σήμερα, γνωστό από τους προαστιακούς δήμους που καταλάμβαναν το τμήμα της λεκάνης που διέσχιζε η Ιερά οδός ξεκινώντας από τον Κεραμεικό. Αν και τα όριά του δεν είναι γνωστά, η θέση του επιβεβαιώνεται από ευρήματα πρόσφατων ανασκαφικών ερευνών πέριξ της Γεωπονικής Σχολής και σε φρέαρ στη θέση Προφήτης Δανιήλ στο πλαίσιο της δυτικής επέκτασης της Γραμμής 3.

Ναός – φάντασμα. Τέλος, δύο σελίδες της Ιστορίας που γράφτηκαν με απόσταση πολλών αιώνων χώρεσαν στο σκάμμα της συμβολής των οδών Νίκης 29 και Ναυάρχου Νικοδήμου. Αποκαλύφθηκε τμήμα του προτειχίσματος της κλασικής οχύρωσης των Αθηνών – που ανεγέρθηκε για να ενισχύσει την άμυνα της πόλης -, μήκους 32 μ. και ύψους τριών δόμων, και της τάφρου που είχε πλάτος 4 μ., ενώ τα κατάλοιπα βυζαντινών χρόνων (10ος αι.) που ήρθαν στο φως στο ίδιο οικόπεδο αποκαλύπτουν έναν ναό – φάντασμα: τον κοιμητηριακό ναό των Αγίων Θεοδώρων (ίχνη του είχαν βρεθεί και παλαιότερα σε όμορες ιδιοκτησίες), ο οποίος, αν και αποτυπώνεται στους πρώτους χάρτες της πόλης των Αθηνών και έως το 1837, δέκα χρόνια αργότερα εξαφανίστηκε.