Η αντοχή των υλικών

Από τι είμαστε φτιαγμένοι; Κοιτώντας στον καθρέφτη, τόσο πολλά μας κοιτούν μέσα απ’ αυτόν – αν δεχτούμε να σταθούμε μπροστά του. Είμαστε ανατομία, κοινωνιολογία, ψυχολογία, γενετική… – ω, τόσο πολλά. Είμαστε ένα σύνολο τόσων διαφορετικών συνδυασμών που είναι πραγματικά απορίας άξιο πώς καταφέραμε να επιβιώσουμε, να επικρατήσουμε πάνω στα άλλα έμβια είδη, να κυριεύσουμε τον ζωικό και φυσικό μας περίγυρο (λίγα ανέμελα βήματα ακόμα προτού τον εξολοθρεύσουμε τελειωτικά) και να προοδεύσουμε σε τόσους τομείς της επιβίωσής μας. Ομως υπάρχει αυτός ο αδύναμος κρίκος που αφορά στα μυστηριώδη υλικά που μας απαρτίζουν, τα ακόμα αδιευκρίνιστα: η αντοχή τους.

Από τι είμαστε φτιαγμένοι; Από ανάγκες, πεποιθήσεις και προσδοκίες που οι ισχυροί αυτού του κόσμου αλλά και όσοι επιθυμούν να γίνουν, οι πολιτικοί και πολιτικάντηδες, οι αρχηγοί και αρχηγίσκοι πασχίζουν (όπως και οι πωλητές και διαφημιστές κάθε είδους) να δημιουργήσουν και να υποσχεθούν· είμαστε φτιαγμένοι από ένστικτα και φόβους που οι ηγέτες και ηγετίσκοι ερεθίζουν, καταπραΰνουν ή φουντώνουν κατά πώς τους συμφέρει περνώντας κάτω από το ραντάρ της «πολιτικής ορθότητας» – της οποίας οι λέξεις και το περιτύλιγμα αλλάζουν μόνο αφού είναι, όπως όλα αυτά, διαχρονική.

Διαχρονικά δοκιμάζονται και οι αντοχές μας. Τώρα, σε πλανητικό επίπεδο, γίναμε μάρτυρες του δημόσιου εξευτελισμού ενός ανθρώπου που σύμφωνα με τα πιο κοινότοπα κριτήρια είναι ήρωας επικεφαλής ηρωικού λαού – της τελετουργικής ταπείνωσής του, την οποία απαίτησε η νέα θρησκεία, η πιο διεστραμμένη και αμείλικτη απ’ όσες επέβαλλαν οι Μεσαίωνες, που ξεκινά κάθε λειτουργία της καίγοντας στην πυρά την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τώρα, σε εγχώριο επίπεδο, καλούμαστε να αμφισβητήσουμε βασικά και (θα υπέθετε κανείς) κεκτημένα όπως τη διάκριση των εξουσιών· να αγνοήσουμε αναντικατάστατους θεσμούς όπως τη δικαστική λειτουργία και να αγωνιούμε για αξίες απαραίτητες σαν οξυγόνο, όπως τη δικαιοσύνη. Τώρα, σε προσωπικό επίπεδο, καλούμαστε να απαντάμε στο σαββοπουλικό «με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις» που ως τραγούδι μας μάγεψε αλλά ως εμπειρία μας εξοντώνει καθημερινά, καθώς κοιτάμε το βαθύ σεισμικό ρήγμα κάτω από τα πόδια μας να πλαταίνει, εκεί όπου κάποτε περπατούσαμε δίπλα σε φίλους και αγαπημένους.

Υπάρχει ένας κλάδος της εφαρμοσμένης μηχανικής που μελετά την αντοχή των στερεών που βρίσκονται υπό ένταση, την κατανομή των τάσεων στα στερεά, τις παραμορφώσεις καθώς και τις σχέσεις τάσεων –  παραμορφώσεων. Δεν γνωρίζω τίποτα απ’ αυτά, αλλά αισθάνομαι ότι έχουν μεγάλη σχέση με όσα ζω τον τελευταίο καιρό: με αυτό το ρήγμα κάτω από τα πόδια μου εκεί όπου περπατούσα με φίλους και αγαπημένους, και μέσα μου, εκεί όπου κρύβονταν οι πιο στέρεές μου αντοχές. Πόσο αντέχουν, σήμερα, τα υλικά μας; Αν, ας πούμε, είμαστε φτιαγμένοι από κάποιαν ηθική, πόσο θα αντέξει αυτή από την ένταση, την κατανομή των τάσεων, τις παραμορφώσεις; Αν βασικό μας συστατικό είναι η εμπιστοσύνη σε κάποιες βασικές αξίες (θεμελιώδεις, πρωταρχικές, κοινές νομίζαμε για όλους), πόσο θα αντέξουμε διαπιστώνοντας ότι η εμπιστοσύνη μας αυτή, αίφνης, δεν στηρίζεται πουθενά;

Είμαστε φτιαγμένοι κι από κάτι ακόμα: κριτική σκέψη. Αυτή, περισσότερο απ’ όλα τ’ άλλα, αυτή τουλάχιστον ας αντέξει. Αυτή η ανθρώπινη υπερδύναμη, η πιο ευαίσθητη κι ευάλωτη στις επιθέσεις αλλά κι η πιο νικηφόρα όταν τις απωθεί, η υπερδύναμη που ξεβράζει στην επιφάνεια τους φελλούς και διαλύει στα βάθη τα πιο πηχτά σκοτάδια, είναι ο εξοπλισμός στον οποίο απεγνωσμένα πρέπει τώρα να επενδύσουμε. Τον τρόπο τον γνωρίζουμε, είναι κι αυτός διαχρονικός, λέγεται μόρφωση.

Ας αντέξει, τουλάχιστον, αυτό το μαγικό μας υπερόπλο.