Από τον Μινωτή και τη Μελίνα στον 21ο αιώνα

Μνήμες από παραστάσεις που συγκίνησαν, κοστούμια που κράτησαν ψιθυριστά τη λάμψη των ρόλων, φωνές μεγάλων θεατρανθρώπων που αντηχούν ακόμα στις κουίντες του χρόνου. Μισός αιώνας ιστορίας, τέχνης και θεατρικής δημιουργίας ξεδιπλώνεται στην Πινακοθήκη Χανίων από τις 15 Φεβρουαρίου. Εκεί, έως τις 30 Απριλίου, θα φιλοξενείται η επετειακή έκθεση «ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης – 50 Χρόνια Θέατρο – Ενα Ζωντανό Αρχείο» σε επιμέλεια του διεθνούς εικαστικού Αντώνη Βολανάκη.

«Η έκθεση συνιστά μια παράσταση όπου θεατές μπορούν να περιπλανώνται και να ακολουθούν τη δική τους διαδρομή στα χρόνια του θεάτρου. Να ανακαλύπτουν άλλο κομμάτι της ιστορίας του, να παρακολουθούν τις αλλαγές και τις εξελίξεις στο ρεπερτόριο, να βλέπουν τις αισθητικές αλλαγές. Δίνει τη δυνατότητα δηλαδή και στον θεατή να δράσει», αναφέρει στο «Νσυν» η Εφη Θεοδώρου, καλλιτεχνική διευθύντρια του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης που εμπνεύστηκε τη συγκεκριμένη δράση στα έξι χρόνια που ηγείται του οργανισμού.

Στον πυρήνα της έκθεσης βρίσκονται περισσότερα από 700 εκθέματα. Κοστούμια και σκηνικά, μακέτες, σχέδια και γλυπτά, σκηνοθετικές και μεταφραστικές σημειώσεις, αφίσες, προγράμματα, φωτογραφίες, βίντεο και ηχητικά ντοκουμέντα, συνθέτουν όλα μαζί μια εικαστική εγκατάσταση από τις 129 παραγωγές του θεάτρου. «Σημείο εκκίνησης είναι τα κοστούμια από την αρχική, εμβληματική παράσταση “Η θυσία του Αβραάμ”, με τον Αλέξη Μινωτή και την Ολγα Τουρνάκη, που εγκαινιάζει την Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης το 1974, τον πρόδρομο του ΔΗΠΕΘΕ Κρήτης. Επίσης, εναρκτήριο κομμάτι είναι η αναφορά στο σφραγιστικό δαχτυλίδι των Ισοπάτων, από το οποίο εμπνέεται το λογότυπο του ΔΗΠΕΘΕ. Είναι ένα πολύ σημαντικό έκθεμα του Αρχαιολογικού Μουσείου Ηρακλείου, ηλικίας 3.500 χρόνων. Στη συνέχεια, μέσω των επιλογών του επιμελητή, μπορούμε να δούμε διαφορετικές φάσεις των 50 χρόνων του θεάτρου. Σε κάθε δεκαετία υπάρχουν διαφορετικοί σταθμοί. Το στοίχημα είναι να ανακαλύπτει ο περιπατητής τα στάδια της εξέλιξης», επισημαίνει η σκηνοθέτρια.

Τα εκθέματα απλώνονται στους τρεις ορόφους της Πινακοθήκης, χωρισμένα στις τρεις κύριες περιόδους του οργανισμού. Αυτές είναι: από το 1974 έως το 1986, οπότε λειτουργούσε ως Εταιρεία Θεάτρου Κρήτης πριν μετασχηματιστεί σε Ημικρατικό Θέατρο Κρήτης και τελικά σε ΔΗΠΕΘΕ Χανίων Κρήτης, από το 1986 έως το 2000, οπότε βρίσκεται σε πλήρη ανάπτυξη, και από το 2001 έως το 2024, οπότε αναδεικνύεται η δράση του στον 21ο αιώνα. «Ο επισκέπτης θα καταλάβει πόσο σημαντικό υπήρξε αυτό το θέατρο συνολικά και πώς σφυρηλάτησε τη σχέση με τον πολιτισμό. Οταν δημιουργήθηκε το 1973 η ΕΘΕΚ, συνέδραμε στην ψυχική υγεία των πολιτών. Γιατί τότε είχαμε πολλές αυτοκτονίες στην Κίσσαμο και αυτή η ομάδα συνέλαβε την ανάγκη να συσταθεί ένα θέατρο, υποστηριγμένη από τους μεγάλους Κρήτες, Μινωτή, Κατράκη, Χατζιδάκι, τον σπουδαίο ενδυματολόγο Κλεόβουλο Κλόνη. Ολοι αυτοί λοιπόν κατάλαβαν ότι το θέατρο δεν μπορεί παρά να στηρίξει τους πολίτες. Αυτό λοιπόν πραγματικά συμβάλλει στο να σφυρηλατηθεί μια σχέση με τον πολιτισμό, με ό,τι σημαίνει αυτό, και οπωσδήποτε πιστεύω ότι επιδρά ευεργετικά στην ψυχική υγεία, στηρίζει τους πολίτες. Αυτό θα το καταλάβουμε γιατί υπάρχει πολλή ομορφιά στα κοστούμια για παράδειγμα, μεγάλη σχέση με την παράδοση αλλά και μεγάλη τόλμη για την εποχή. Βλέπουμε ότι εν τέλει το όραμα της Μελίνας, που στη συνέχεια αποκρυσταλλώθηκε στη δημιουργία των ΔΗΠΕΘΕ, είχε νόημα. Εχει να κάνει δουλειά το θέατρο στην περιφέρεια, και την κάνει, αν γίνεται, με σωστούς όρους. Θα ήθελα να το καταλάβουν οι Χανιώτες και όλοι οι Κρήτες ότι έχουν ένα πολύ σημαντικό θέατρο. Υπάρχει ένα εργαλείο στην πόλη, γύρω από το οποίο αν συγκεντρωθούν, δεν μπορούν παρά να κερδίσουν. Ενα στοίχημα είναι κι αυτό της έκθεσης, το άνοιγμα στην πόλη, η διάδραση, το πώς οι πολίτες θα αντιληφθούν τη σημασία του θεάτρου, του μοναδικού θεσμικού θεάτρου στο νησί», υπογραμμίζει η Εφη Θεοδώρου.

Θεματικές διαδρομές

Προκειμένου να συγκεντρωθεί το απαραίτητο υλικό, ο Αντώνης Βολανάκης με την ομάδα του επεξεργάστηκαν ενδελεχώς το αρχείο του θεάτρου και ομαδοποίησαν τα τεκμήρια, δημιουργώντας διαφορετικές θεματικές διαδρομές στο σώμα της έκθεσης. Κάποιες από αυτές είναι του κρητικού αναγεννησιακού θεάτρου, όπου δεσπόζουν το κοστούμι του Μινωτή από τη «Θυσία του Αβραάμ» και το κοστούμι που σχεδίασε η Λαλούλα Χρυσικοπούλου για τον «Στάθη» σε σκηνοθεσία Σπύρου Ευαγγελάτου, κάποιες του ξένου ρεπερτορίου, όπου σε βίντεο παρουσιάζεται η «Φαίδρα» του Ρακίνα στο Μικρό Θέατρο της Αρχαίας Επιδαύρου, και άλλες της σύγχρονης ελληνικής γραφής με κοστούμια από τον «Καπετάν Μιχάλη», όπου έπαιζε ο Γιάννης Βόγλης, και την «Πανώρια», όπου πρωταγωνιστούσε η Κάτια Δανδουλάκη, και χειρόγραφο του Ιάκωβου Καμπανέλλη σε μεγέθυνση. Επιπλέον διαδρομές είναι εκείνη του αρχαίου θεάτρου, με την καταγραφή του «Αίαντα» του Γιάννη Ρίτσου σε σκηνοθεσία του Βασίλη Παπαβασιλείου στο Θέατρο της Αρχαίας Απτέρας κι ένα σχέδιο του Αντώνη Κυριακούλη που εξελίχθηκε σε κοστούμι για τον ηθοποιό, και εκείνη της μουσικής, όπου ξεχωρίζουν οι παρτιτούρες του Χρήστου Λεοντή.

«Το κομμάτι της διαδραστικότητας και της συμμετοχικότητας είναι από τα βασικά στοιχήματα της έκθεσης. Δηλαδή το πώς ο καθένας θα φτιάξει τη δική του πορεία μέσα σ’ αυτή την εγκατάσταση. Ανάλογα με την πορεία που θα ακολουθήσει ο καθένας, αυτή θα του αφηγηθεί μια άλλη ιστορία και μπορεί να επανέλθει, να πάρει έναν άλλο δρόμο, να το δει αλλιώς. Δεν δίνουμε έτοιμη τροφή στο κοινό, έτσι ώστε να ανακαλύψει, να δει, να θυμηθεί, να συν-κινηθεί. Η εγκατάσταση είναι πληθωρική, πολύχρωμη, έχει πολλές ποιότητες, είναι μουσειακού τύπου. Οπότε κι ένας μέσος θεατής, που είναι μακριά απ’ το θέατρο, θα γοητευθεί», καταλήγει η καλλιτεχνική διευθύντρια του θεάτρου. Τη διοργάνωση θα συνοδεύσει πολυσέλιδος κατάλογος σε επιμέλεια Αντώνη Βολανάκη, ο οποίος θα κυκλοφορήσει από την Κάπα Εκδοτική, ενώ σχεδιάζεται η μεταφορά της έκθεσης στην Αθήνα αλλά και η μόνιμη εγκατάστασή της σε χώρο στην Κρήτη, ώστε να παραμείνει ως παρακαταθήκη για την τοπική κοινωνία.