Ιμπραχίμ αλ – Κούνι: Ταξίδι στο εσωτερικό της ψυχής

Ο Ιμπραχίμ αλ-Κούνι, γεννημένος το 1948 στη Νοτιοδυτική Λιβύη, είναι ένας από τους πιο διακεκριμένους άραβες συγγραφείς της εποχής μας, με το έργο του να έχει μεταφραστεί σε περισσότερες από 40 γλώσσες. Το μυθιστόρημά του Το αίμα της πέτρας, που πρωτοεκδόθηκε το 1990, αποτελεί ένα από τα πιο πολυσυζητημένα έργα του. Πρόσφατα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Καστανιώτη, σε μια εξαιρετική μετάφραση της Ελένης Καπετανάκη.

Οπως και στα υπόλοιπα βιβλία του Αλ-Κούνι, έτσι και εδώ η έρημος κυριαρχεί. Η αφιλόξενη, βραχώδης γη και οι απόμεροι τόποι που περιγράφει δεν είναι απλώς η σκηνογραφία του, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι της αφήγησης. Μέσα από την ποιητική και φιλοσοφική του γραφή ο Αλ-Κούνι εξερευνά τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, την πάλη του με τη φύση και την εσωτερική του αναζήτηση για νόημα και ταυτότητα, αγγίζοντας έτσι μια παγκόσμια λογοτεχνική θεματολογία.

Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο πόνημα που ισορροπεί ανάμεσα στον μύθο, τη φιλοσοφία και την ανθρώπινη τραγωδία. Ο αναγνώστης παρασύρεται σε ένα πνευματικό ταξίδι, το οποίο θα τον οδηγήσει στην αποκάλυψη ενός οικουμενικού μηνύματος, με τον κεντρικό χαρακτήρα του βιβλίου να μην είναι απλώς ένας άνθρωπος της ερήμου, αλλά ένα σύμβολο αντοχής.

Ο νεαρός Ασούφ, ένας βεδουίνος βοσκός, ο οποίος μεγαλώνει στη σκληρή πραγματικότητα της αδυσώπητης Σαχάρας, καλείται να αναλάβει όλες τις ευθύνες της οικογένειάς του μετά τον θάνατο του πατέρα του. Πρέπει να φροντίζει τα κατσίκια, να συλλέγει ξύλα και να πλησιάζει τα καραβάνια για να ανταλλάσσει ζώα με κριθάρι και χουρμάδες – τα βασικά αγαθά που κρατούν ζωντανό τον ίδιο και τη γερασμένη μητέρα του.

Ομως ο Ασούφ κουβαλά μέσα του έναν βαθύ φόβο για τους ανθρώπους. Κάθε επαφή με τους εμπόρους των καραβανιών ή με τυχαίους ταξιδιώτες της ερήμου συνοδεύεται από μια αίσθηση απειλής, με τον ίδιο να βρίσκεται σε μια διαρκή επιφυλακή που αντανακλά τη δυσπιστία του απέναντι στην ανθρώπινη φύση. «[…]Το έγκλημα δεν είναι δικό σου αλλά του πατέρα σου. Ο μακαρίτης σε μετέτρεψε σε καμήλα που φοβάται τη σκιά των ανθρώπων[…]». Αν και η μητέρα του συχνά τον επέκρινε για την αντικοινωνικότητά του, θεωρώντας ότι έπρεπε να είναι πιο εξωστρεφής, ο Ασούφ προτιμούσε να χάνεται στην αγκαλιά της φύσης. Με την ευκινησία ενός αγρινού, του άγριου προβάτου που ζει στις βουνοκορφές, χοροπηδούσε από πέτρα σε πέτρα. Ωστόσο, το αγρινό δεν ήταν μόνο σύμβολο ελευθερίας για τον Ασούφ. Από τότε που ο πατέρας του βρήκε βίαιο θάνατο, κυνηγώντας ένα από αυτά τα επιβλητικά ζώα, το αγρινό έγινε για εκείνον μια πηγή φόβου αλλά και δέους. Οι θρύλοι της ερήμου, που ψιθυρίζονταν γύρω από τις φωτιές, έκαναν το πλάσμα αυτό ακόμη πιο μυστηριώδες στη φαντασία του. Το αγρινό, έλεγαν, δεν είναι απλώς ένα ζώο. Το πνεύμα του είναι πανίσχυρο, ικανό να σαγηνεύει, να παίζει παιχνίδια με το μυαλό. Οσοι τολμούσαν να το κυνηγήσουν, συχνά παρασύρονταν και βρίσκονταν χαμένοι σε ένα επικίνδυνο παιχνίδι που τους άφηνε στοιχειωμένους.

Για τον Ασούφ οι βουνοκορφές αντιπροσωπεύουν το βάρος της απώλειας του πατέρα του και πυροδοτούν μια ανεξήγητη έλξη προς το άγνωστο, προς τον κόσμο του αγρινού. Για τον αναγνώστη, το αγρινό συμβολίζει την ευθραυστότητα του ανθρώπου απέναντι στις δυνάμεις της φύσης αλλά και την αθωότητα απέναντι στην απληστία.

Σε αυτόν τον απόλυτα απογυμνωμένο τόπο από την πολύπλοκη σύγχρονη ζωή, ο Ασούφ μεγάλωνε με τις ζωγραφιές των πρωτόγονων στις σπηλιές, οι οποίες απεικόνιζαν κυνηγούς με δόρατα να τρέχουν πίσω από γαζέλες και βουβάλια. Και αυτό που καθοδηγούσε τον Ασούφ ήταν οι αρχές που του είχε εμφυσήσει ο πατέρας του. «Να ακούς την καρδιά σου», του είχε πει, «τι θα έκανε ένας γιος της ερήμου αν έχανε την καρδιά του;». Οταν ο Ασούφ παρασυρθεί και ακολουθήσει το αγρινό, ο συγγραφέας θα φιλοτεχνήσει αξιοθαύμαστα το κυνήγι χαρίζοντάς μας μοναδικές στιγμές αναγνωστικής απόλαυσης. Και όταν βρεθούν στον δρόμο του δύο άνδρες που θέλουν να γευτούν τη σάρκα του αγρινού, ενώ ο Ασούφ έχει ορκιστεί, όπως ο πατέρας του, να το προστατεύει, ο συγγραφέας θα εντείνει την αναγνωστική διέγερση. Ο όρκος είναι όρκος. Και θα τρέξει «αίμα από την πέτρα τη θαμμένη στην αγκαλιά της άμμου».

Το βιβλίο βρίθει συμβολισμών και αλληγοριών. «[…]Αν ο άνθρωπος στερούνταν τους δεσμούς με τους άλλους ανθρώπους, έχανε τους δεσμούς με τον ίδιο του τον εαυτό, και αν έπαιρνε αποστάσεις από τους άλλους, τότε θα έπαιρνε αποστάσεις απ’ τον εαυτό του[…]». Ο συγγραφέας μέσω των ηρώων του στοχάζεται πάνω στη συμβίωση με τα πλάσματα της φύσης. «[…]Γιατί αυτός ο εγκληματίας ο άνθρωπος κυνηγά έναν άγγελο σαν και αυτόν (τη γαζέλα) για να τον σκοτώσει και να γεμίσει την κοιλιά του;[…]». Προσφέρει εκρήξεις τραγικότητας. «[…]Η ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα σε ζωή και θάνατο, σε ύπαρξη και ανυπαρξία, σε ουρανό και γη. Την έβλεπε στα σφαγμένα ζώα[…]».

 

Στο έργο του ο Ιμπραχίμ Αλ-Κούνι ενσωματώνει στοιχεία από τον σουφισμό, προσδίδοντας στη διήγηση έναν βαθύ μυστικιστικό χαρακτήρα. Κάθε σελίδα του μας επιφυλάσσει και μια μαρτυρική πτώση στο ουάντι (χαράδρα, στα αραβικά) και ενώ υποδαυλίζει τον θυμό μας, στο τέλος τον απελευθερώνει με σφοδρότητα. Το αίμα της πέτρας είναι ένα σημαντικό έργο, το οποίο απαιτεί ενδελεχή ανάγνωση. Οι χαρακτήρες του Αλ-Κούνι προσφέρουν την ιδανική συνθήκη για ενδοσκόπηση.

H Ντίνα Σαρακηνού είναι συγγραφέας, διευθύντρια του λογοτεχνικού online περιοδικού Literature.gr και πρόεδρος του PEN Greece