Το 1821 στο ευρωπαϊκό και οθωμανικό παζλ

Eχουν ειπωθεί τα πάντα 200 και πλέον χρόνια μετά την κήρυξη της Ελληνικής Επανάστασης; Η διερεύνησή της μέσα από έναν ευρυγώνιο φακό που την εντάσσει στο περιβάλλον της εποχής της – από την επιρροή του Διαφωτισμού και της Γαλλικής Επανάστασης έως την αποσάθρωση των μεγάλων αυτοκρατοριών και την καθημερινή αναρχία και βαρβαρότητα στην περιοχή της Βαλκανικής – είναι που συνθέτουν τη μελέτη του καθηγητή Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης Γιάννη Κοτσώνη «Η Ελληνική Επανάσταση και η βίαιη γέννηση του εθνικισμού» (εκδ. Princeton University Press) που μόλις κυκλοφόρησε στις ΗΠΑ αποδεικνύοντας ότι η συνθετική μελέτη των πηγών έχει ακόμη ενδιαφέρουσες πτυχές να αποκαλύψει.

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος του νέου έργου βρίσκεται το μωσαϊκό των αυτοκρατοριών με τα αμέτρητα γλωσσικά, θρησκευτικά, πολιτισμικά και τοπικά στοιχεία από το οποίο προέκυψε κάτι νέο: το πρώτο εθνικό κράτος στον κόσμο βασισμένο σε εθνοτική βάση, το οποίο γεννήθηκε μέσα από την καταστροφή και τη δημιουργία ολόκληρων λαών και έθεσε τα θεμέλια για την εποχή του σύγχρονου εθνικισμού.

«Σε αυτό το συναρπαστικό έργο, γραμμένο με ζωντάνια και γεμάτο ανθρώπινες λεπτομέρειες, ο Γιάννης Κοτσώνης δείχνει πώς ο σύγχρονος εθνικισμός διαμορφώθηκε από τη σύγκρουση παλαιών και νέων αυτοκρατοριών στα όρια της Ευρώπης» σχολιάζει ο διακεκριμένος βρετανός ιστορικός Ρόντερικ Μπίτον.

Η δημογραφική αλλαγή

Αντλώντας δεδομένα από οθωμανικές πηγές, μαζί με δεδομένα από αρχεία που βρίσκονται στην Ελλάδα, τη Βρετανία, τη Γαλλία, τη Ρωσία και την Ελβετία, το βιβλίο επαναπροσδιορίζει τη γέννηση της σύγχρονης Ελλάδας στο πλαίσιο της αυτοκρατορικής ιστορίας του παγκόσμιου 19ου αιώνα και εστιάζει στη δημογραφική αλλαγή, καθώς, όπως αναφέρει, οι άνθρωποι αυτοπροσδιορίζονταν κυρίως με βάση τη θρησκεία, ως Ρωμιοί ή Ορθόδοξοι Χριστιανοί, και όχι ως Ελληνες. Η Επανάσταση δημιούργησε δύο κυρίαρχες κατηγορίες: τους Ελληνες και τους Τούρκους, αποκλείοντας άλλες ομάδες όπως Αλβανούς, Καθολικούς, Εβραίους και Ρομά. Παρατηρεί δε πως οι γλωσσικές και πολιτισμικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επαναστατών αποδεικνύουν ότι η έννοια του ελληνικού έθνους σχηματίστηκε κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, μέσα από μαζική κινητοποίηση και εθνική συσπείρωση και επισημαίνει ότι καθώς το αιματηρό 1820 πλησίαζε στο τέλος του, οι Μουσουλμάνοι της περιοχής είχαν εξαφανιστεί και η Ελλάδα είχε γίνει ένα ορθόδοξο χριστιανικό έθνος, ενωμένο από μια κοινή γλώσσα και μια διεκδίκηση ενός αρχαίου παρελθόντος. Επιπλέον αποδομεί τη θέση της εθνικής ιστοριογραφίας, η οποία συνέβαλε στη δημιουργία της εικόνας μιας αιώνιας και ομοιογενούς Ελλάδας, προβάλλοντας την Επανάσταση ως φυσική και αναπόφευκτη εξέλιξη, ενώ, όπως γράφει, η δημιουργία του ελληνικού έθνους ήταν προϊόν μιας πολύπλοκης αλληλεπίδρασης αυτοκρατοριών, τοπικών ταυτοτήτων και ξένων δυνάμεων.