Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ: Στα δίχτυα της «υποταγής»

Το έργο, βραβευμένο με Goncourt μαθητών και μαθητριών Λυκείου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Θίνες

σε μετάφραση Αγγελου Μουταφίδη.

Πρόκειται για βιβλίο μυθοπλασίας εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα.

Η μουσουλμάνα Ντζαϊλί Αμαντού Αμάλ, γεννημένη στο Βόρειο Καμερούν, ανήκει στη φυλή των Πελ (οικογένεια μετανομάδων που εγκαταστάθηκαν στην πόλη).

Ο πατέρας της, εύπορος επιχειρηματίας. Στο αξιακό σύστημα των μουσουλμάνων της Αφρικής η πολυγαμία είναι νόμιμη. Ενας άντρας μπορεί να νυμφευτεί έως τέσσερις συζύγους.

Η γυναίκα αντίθετα οφείλει να συμπεριφέρεται με βάση συγκεκριμένους και απαράβατους κανόνες, να φοράει τη μαντίλα, να υπακούει στον πατέρα, στον σύζυγο, στην πρώτη σύζυγο του άνδρα της. Σύμφωνα με τη θρησκεία και τις παραδόσεις των Πελ, η αληθινή αρετή της είναι η υπομονή (munyal).

Το μυθιστόρημα αναδεικνύει τη θέση των γυναικών στη μουσουλμανική κοινωνία, την αγωγή με την οποία ανατρέφονται.

Αυτή περιορίζεται σε μια αργόσχολη ζωή, περιχαρακωμένη στους τοίχους κάποιου καλαίσθητου διαμερίσματος μέσα στο τεράστιο κτιριακό συγκρότημα της πολυγαμίας, αλλά και ενός γάμου ο οποίος όσο πιο άφθονα χρυσά κοσμήματα, παιδιά, ταξίδια στη Μέκκα, στο Ντουμπάι εξασφαλίζει τόσο πιο πετυχημένος θεωρείται.

Στο πλαίσιο της αντίληψης αυτής, οι γυναίκες νυμφεύονται στην εφηβεία και παραμένουν στην πλειοψηφία τους ανεκπαίδευτες, εξαρτημένες οικονομικά από τον άνδρα.

Παντρεμένη και η ίδια η συγγραφέας από τα δεκαεφτά της χρόνια, μας εισάγει στην πολυγαμική οικογένεια, στη βία και τη δολοπλοκία που επικρατεί. Με τρόπο ρεαλιστικό αλλά και δραματικό, αναπτύσσει τις διαστάσεις του θεσμού, την έκταση της πατριαρχίας.

Μέσα από τις πρωτοπρόσωπες αφηγήσεις της Ραμλά, της Ιντού και της Σαφιρά, φέρει στο φως την ψυχολογική και σωματική κακοποίηση που υφίστανται, αναγκασμένες σε πολύ νεαρή ηλικία να παντρευτούν άνδρες που δεν επιθυμούν, όμως κρίνονται σημαντικοί για τα συμφέροντα του πολύγαμου πατέρα.

Καταγγέλλει την ιδιοτελή ερμηνεία της θρησκείας, η οποία μέσω του πατερναλιστικού μοντέλου και της χαοτικής πολυγαμίας αναπαράγει τη βαρβαρότητα.

«Στο τέρμα της υπομονής σε περιμένει ο παράδεισος» λέει μια αφρικανική παροιμία,

και αυτή είναι η σύσταση της μουσουλμανικής οικογένειας προς τις γυναίκες, όσες κακοποιήσεις και αν υφίστανται.

Η νεαρότατη Ιντού, παρά τα κλάματα και τις αντιδράσεις της, θα παντρευτεί τον αλκοολικό, εθισμένο σε ουσίες, βίαιο εξάδελφό της.

Τι κι αν η οικογένεια γνωρίζει την «ποιότητά» του. Ούτε ο γιατρός δεν θα την υποστηρίξει στον άγριο ξυλοδαρμό που υπομένει καθημερινά. «Δεν υφίσταται βιασμός εντός γάμου». Οταν θα οδηγηθεί στην ψυχασθένεια, η αντιμετώπιση θα είναι εξίσου τραγική.

Η Αμάλ περιγράφει μια κοινωνία ενδογαμίας, βυθισμένη σε προλήψεις και περιορισμούς.

Η πλειοψηφία των γυναικών υποτάσσεται στην κοινωνία αυτή, μαθαίνοντας να επιβιώνει μέσα σε κακοποιητικές συνθήκες, πνίγοντας τα όνειρα για μόρφωση και ελευθερία. Η θρησκεία παρουσιάζει τη σωματική βία ως επιταγή του Κορανιού.

Ο άντρας έχει δικαίωμα να χτυπήσει τη γυναίκα του μέχρι θανάτου.

Η Ραμλά, η Ιντού και η Σαφιρά, μέσα από αφηγήσεις διαφορετικές αλλά τόσο ίδιες, έρχονται αντιμέτωπες με την ενδοοικογενειακή βία, τον συζυγικό βιασμό, την ανάγκη να δεχθούν με «αγάπη» τη νέα σύζυγο του άνδρα που έχει την ηλικία της κόρης τους.

Οι δολοπλοκίες των μεγαλύτερων ηλικιακά γυναικών στην προσπάθεια να κερδίσουν την παλαιά εύνοια του συζύγου οδηγούν σε εγκληματικές απόπειρες, μια θλιβερή αλλοτρίωση.

Ομως «υποταγή» είναι η λέξη που σερβίρεται. Δέσμιες της αμορφωσιάς και της οικονομικής ένδειας, αναπαράγουν και οι ίδιες τα στερεότυπα, την ανισότητα, επιβάλλοντας στις κόρες τους τις απαράδεκτες επιθυμίες των συζύγων.

Η Αμάλ πλέκει έναν ιστό γεγονότων που διατηρεί αμείωτο το ενδιαφέρον.

Ως άτομο, αγωνίζεται για τη μόρφωση των γυναικών στην Αφρική. Εχει ιδρύσει την ένωση «Femmes du Sahel», προσπαθώντας να ευαισθητοποιήσει τις γυναίκες στη λωρίδα του Σαχέλ και στην Αφρική όσον αφορά τη μόρφωση. «Education is power. Get the power, you will be free» λέει ένα αφρικανικό τραγούδι και η Αμάλ μέσα από το πολυφωνικό της μυθιστόρημα έμμεσα αυτό συστήνει.

Μόρφωση και ανυπακοή στο αξιακό σύστημα του Ισλάμ, στην καταπίεση. Σαράντα εκατομμύρια απαριθμεί η φυλή Πελ (Φούλμπε, Φουλάνι, Φαλάτα, κάποια από τα ποικίλα ονόματά της), σε πάνω από δεκαπέντε αφρικανικές χώρες επεκτείνεται. Απειράριθμες είναι οι γυναικοκτονίες όμως και στη Δύση, παντοειδής η βία που υφίστανται οι γυναίκες σε όλο τον κόσμο.