«Υπάρχει μεγάλη προκατάληψη απέναντι στην αραβική λογοτεχνία»

Γεννήθηκε στο Κάιρο, φοίτησε στην Αμπέτειο Σχολή και μετά τον κύκλο σπουδών της στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστήμιο του Καΐρου η Πέρσα Κουμούτση ήρθε στην Ελλάδα όπου ασχολήθηκε με τη λογοτεχνική μετάφραση κυρίως της αραβικής λογοτεχνίας. Στο μεταφραστικό της έργο συγκαταλέγονται δεκατέσσερα μυθιστορήματα του βραβευμένου με Νομπέλ αιγύπτιου συγγραφέα Ναγκίμπ Μαχφούζ όπως και η πρώτη Ανθολογία Σύγχρονης Αραβικής Ποίησης στα ελληνικά, για την οποία έλαβε το Βραβείο Ελληνικής Εταιρείας Λογοτεχνών Μεταφραστών.

Το Κέντρο Ελληνικής και Αραβικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού (ΚΕΛΑΛΠ), το οποίο δημιούργησε και διευθύνει, είναι το εγχείρημα της επαγγελματικής της ζωής καθώς για 35 χρόνια προώθησε και ανέπτυξε το ενδιαφέρον για τα αραβικά γράμματα. Συγγραφέας και η ίδια οκτώ μυθιστορημάτων – μεγάλο μέρος του έχει μεταφραστεί στα αραβικά από τον Εθνικό Οργανισμό Βιβλίου και το Εθνικό Κέντρο Μετάφρασης της Αιγύπτου – επιχειρεί με τον λόγο της και το σύνολο των δραστηριοτήτων της να βλέπει τον χώρο της Μεσογείου πέρα από γεωγραφικά όρια και μέσα από τις κοινές αντιλήψεις.

Στο βιογραφικό της ήλθε να προστεθεί το σημαντικό Βραβείο «Επιτεύγματος» για τη συνολική προσφορά της στη λογοτεχνική Μετάφραση και τη Διεθνή Κατανόηση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Sheikh Hamad, με έδρα το Κατάρ.

Είναι δύσκολη η διαδικασία της μετάφρασης από τα αραβικά στα ελληνικά;

Γεννήθηκα στην Αίγυπτο και έμαθα να μιλάω τα αραβικά από μικρή, μαζί με τα ελληνικά. Τελείωσα το ελληνικό σχολείο αλλά τα μαθήματα γίνονταν στα αραβικά και μετά στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου για να κάνω οποιαδήποτε Σχολή Φιλολογίας έπρεπε να παρακολουθήσω δύο χρόνια μαθήματα αραβικής λογοτεχνίας. Στην αρχή ήταν πάρα πολύ δύσκολα για μένα, γιατί είναι άλλο η γλώσσα του σχολείου και άλλο τα πανεπιστημιακά μαθήματα. Κάναμε ποίηση δέκατου όγδοου, δέκατου ένατου αιώνα, ιστορία της αραβικής λογοτεχνίας, μεγάλους συγγραφείς. Τότε δεν το σκέφτηκα ότι θα ασχοληθώ κυρίως με την αραβική λογοτεχνία. Οταν ήρθα στην Ελλάδα, συνέπεσε με τη στιγμή που ο Ναγκίμπ Μαφχούζ πήρε το Νομπέλ και οι εκδόσεις Ψυχογιός τον μετέφραζαν για την ελληνική έκδοση από τα αγγλικά. Πρότεινα να τον μεταφράσω απευθείας από τα αραβικά. Και έτσι ξεκίνησα να μεταφράζω. Εκτοτε δεν σταμάτησα. Δηλαδή είναι πάρα πολλές οι μεταφράσεις όπως και οι μελέτες, έχω συνεργαστεί με ξένα πανεπιστήμια για τον διαπολιτισμικό διάλογο, για την προώθηση της λογοτεχνίας των γλωσσών που δεν έχουν μεγάλη ορατότητα στην Ευρώπη.

Σε αυτό το πλαίσιο είχα την ευκαιρία να εντάξω και την Ελλάδα επειδή και η Ελλάδα δεν έχει ορατότητα. Πήρα λοιπόν την πρωτοβουλία και με τη βοήθεια ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού ιδρύσαμε το Κέντρο Ελληνικής και Αραβικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού. Ξεκινήσαμε διαδικτυακές συζητήσεις με άραβες και έλληνες συγγραφείς, γυναίκες ποιήτριες και γυναίκες συγγραφείς από τη Βηρυτό και την Κύπρο. Παράλληλα άρχισα να μεταφράζω τη δουλειά τους για να την παρουσιάσω σε επόμενες εκδηλώσεις. Μαζεύτηκε ένα υλικό το οποίο αργότερα αξιοποίησα εκδίδοντας γύρω στις 12 ποιητικές συλλογές, τέσσερις ανθολογίες και οκτώ ατομικές συλλογές. Τελευταίες ήταν του σύρου ποιητή Νούρι αλ Τζερά. Ελαβε το βραβείο Max Jacob, το οποίο οι Γάλλοι το δίνουν σε πολύ επιλεγμένους άραβες ποιητές. Τον είχα γνωρίσει από την πρώτη του δουλειά με τίτλο «Μια βάρκα για τη Λέσβο» που αναφερόταν σε πραγματικά γεγονότα που ζήσαμε τότε από τις τηλεοράσεις με τους πνιγμούς μικρών παιδιών. Μία πολύ συγκινησιακή, πολύ έντονη ποίηση. Πήγε όσο γινόταν καλά. Είναι γνωστό ότι η ποίηση δεν πουλάει, αλλά ακούστηκε η φωνή του κι έτσι μπόρεσα και έβγαλα μια δεύτερη συλλογή του με τον τίτλο «Κανένας πόλεμος στην Τροία και άλλα ποιήματα» και την παρουσιάσαμε στη φετινή Διεθνή Εκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης, όπου τιμώμενη χώρα ήταν η Σάρτζα. Είναι ποιητής μεσογειακός καθώς πιστεύει ότι η Μεσόγειος έχει μία φωνή σε διαφορετικές γλώσσες και η ποίησή του αποδεικνύει ότι το μεσογειακό πνεύμα είτε προέρχεται από την Ελλάδα είτε από τη Βόρεια Αφρική είτε από τη Μέση Ανατολή είναι ενιαίο, γιατί η Ιστορία είναι αυτή που ενώνει τους λαούς.

Η επιλογή των έργων που μεταφράζετε είναι δική σας;

Είναι προτάσεις δικές μου και ευτυχώς έφτασα σε ένα σημείο ύστερα από τριάντα πέντε χρόνια να λέω «θα ήθελα πάρα πολύ…» και να μπορώ να το κάνω.

Με ποια κριτήρια επιλέγετε τι θα μεταφράσετε και πώς βρίσκετε τους συγγραφείς;

Αλλοι με βρίσκουν, άλλους τους συναντώ σε διάφορες εκδηλώσεις όπου είμαι προσκεκλημένη. Συνήθως εκεί γίνεται η γνωριμία μας. Ολοι τους έχουν τουλάχιστον από ένα βιβλίο, οπότε γυρίζω στην Αθήνα με αγκαλιές και από αυτά διαλέγω τι θα διαβάσω και εντοπίζω αυτό με το οποίο θα ασχοληθώ.

Πώς θα θέλατε να εξελιχθεί το ΚΕΛΑΛΠ;

Η βάση του είναι στην Κέρκυρα, μέσω της ΜΚΟ culturepolis. Προσωπικά συνεργάζομαι διαδικτυακά επικοινωνώντας με παιδιά από όλη την Ελλάδα τα οποία θέλουν να ασχοληθούν με τη μετάφραση. Επιδιώκω να το υιοθετήσει κάποιο πανεπιστήμιο γιατί μόνο του δεν μπορεί να αντικαταστήσει την ακαδημαϊκή δουλειά. Είναι μια βάση δεδομένων, ένα πρόγραμμα έστω υποτυπώδες που μπορούν να το εξελίξουν, να το περάσουν μετά στην έρευνα και στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Η βάση αυτή ξεκίνησε λόγω πείρας, μεγάλης αγάπης και άπειρου υλικού από τα βιβλία που έχουν σταλεί σε εμένα, από τις συζητήσεις μου και τις συναντήσεις μου με συγγραφείς, από ευρωπαϊκά προγράμματα. Δούλεψα πάρα πολύ σκληρά για να καταφέρω να συγκεντρώσω αυτό το υλικό.

Πώς πείθεται ένας εκδότης ότι αξίζει να δώσει βιβλία προς μετάφραση σε έναν νέο μεταφραστή;

Τότε που ξεκίνησα, το 1993, ήταν πολύ διαφορετικά τα πράγματα. Οι εκδότες είχαν τους δικούς τους μάνατζερ ή συνεργάζονταν – όπως και τώρα – με μάνατζερ από το εξωτερικό. Τώρα τα πράγματα είναι λίγο πολύπλοκα επειδή δεν αποδίδονται δικαιώματα στους συγγραφείς, πολλές φορές οι μεταφραστές μένουν απλήρωτοι αν δεν πάει καλά το βιβλίο… Είναι πολλοί παράγοντες. Ο μεταφραστής θα το ρισκάρει και πρέπει να έχει πάρα πολύ μεγάλη αγάπη, γιατί δεν σου αποφέρει τίποτα. Επίσης το φορτίο της κριτικής που δέχεσαι για τις μεταφράσεις είναι αναπάντεχο. Αυτό το διαπίστωσα μετά την Εκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη που κάναμε τις εκδηλώσεις σε δύο γλώσσες και τα προετοιμάσαμε μέσα σε τρεις μήνες.

Από τη συγκομιδή όλων αυτών των χρόνων, ποια είναι τα συμπεράσματά σας, η αποτίμησή σας για την αραβική λογοτεχνία;

Θα σταθώ στην πρόσφατη έκδοση της Ανθολογίας της Αραβικής Ποίησης, από τις εκδόσεις αω. Αντίστοιχη συλλογή θα έλεγα ότι δεν υπάρχει ούτε στην Ευρώπη. Θεωρώ ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό να βγούν ογδόντα φωνές, μονοκόμματα. Εχω επιλέξει νέους γιατί υπάρχει μεγάλη προκατάληψη. Υπάρχει η σκέψη από μια πολύ μεγάλη μερίδα ότι η σύγχρονη αραβική λογοτεχνία είναι υποδεέστερης αξίας. Θα έπρεπε όμως να σκεφτούμε ότι σε μία ολόκληρη περιοχή που ορίζεται από τις χώρες Ιράκ, Λίβανος, Παλαιστίνη, Συρία το ένα πέμπτο του λόγιου πληθυσµού τους έχουν φύγει. Είναι διασπορά. Αυτούς τους ανθρώπους της διασποράς λοιπόν γνωρίζω και μεταφράζω τα έργα τους και μου δίνουν την εικόνα της χώρας τους. Είναι ένα συνονθύλευμα πραγμάτων. Μου αρέσει η κουλτούρα τους, η ευγένειά τους. Υπάρχουν βέβαια οι εξαιρέσεις, οι καλοί και οι κακοί όπως σε κάθε κοινωνία. Αλλά οι άνθρωποι που έχω γνωρίσει εκφράζουν κάτι ευγενές και θέλησα να το μεταφέρω μεταφράζοντας τα έργα τους. Αυτό είναι το δικό μου έργο, ο διαπολιτισμικός διάλογος με ενδιέφερε πάρα πολύ, ορμώμενη από έναν πολύ ρομαντικό χαρακτήρα. Ισως γιατί δεν είχα απόλυτη ανάγκη οικονομική, γιατί πάντα έκανα μαθήματα αγγλικών.

Αρα οι μεταφράσεις σας από τα αραβικά λέτε ότι είναι ένα έργο εθελοντικής προσφοράς;

Οχι, δεν είναι. Και δεν μπορεί γιατί είναι πάνω από 50 έργα. Είναι τεράστιο έργο και ειδικά τα ποιητικά είναι μεταφράσεις ασύλληπτης δουλειάς. Θέλω να πω ότι αν είχα απόλυτη ανάγκη από χρήματα, δεν θα έκανα αυτή τη δουλειά. Θα έκανα μια άλλη.

Το κοινό δείχνει ενδιαφέρον για την αραβική λογοτεχνία;

Φαίνεται ότι στοιχειωδώς καλύπτονται τα έξοδα. Δεν νομίζω ότι είναι τόσο ιδεαλιστές οι εκδότες.

Πώς ανταποκρίνονται οι γυναίκες του αραβικού κόσμου στον λόγο;

Είναι πολύ δυναμικές. Δεν είναι αδύναμες και ευάλωτες. Είναι μια προκατάληψη αυτή. Στα πολλά ταξίδια μου σε αυτές τις χώρες, βλέπω ότι υπάρχει μεγάλη φιλομάθεια ανάμεσα στα κορίτσια, τα ενθαρρύνουν να σπουδάσουν, γι’ αυτό και οι περισσότερες έχουν παραπάνω από ένα πτυχίο και μάλιστα και από πανεπιστήμια του εξωτερικού. Οταν επιστρέφουν άλλες ασχολούνται με το γράψιμο, άλλες δουλεύουν στην τηλεόραση ή στα πανεπιστήμια.

Ποίηση ή πεζογραφία; Ποια σας έχει κερδίσει;

Τα τελευταία χρόνια, η ποίηση. Από τότε που ξεκίνησα δεν μπορώ να μεταφράσω πεζά κείμενα. Παρόλο που είναι δύσκολη και επίπονη δουλειά, τη βρίσκω λυτρωτική. Καθώς μεταφράζω και από αγγλικά έχω μεταφράσει και Αραβες που ζουν στην Αμερική και γράφουν μόνο αγγλικά. Για τα πεζογραφήματα τα μεγάλα έχω τις μαθήτριές μου που σιγά σιγά θα πάρω το χέρι τους και θα κάνουμε πράγματα μαζί και μετά θα τις αφήσω να κάνουν μόνες τους. Εγώ νομίζω έχω κουραστεί. Ας κλείσω τον κύκλο μου να ησυχάσουν και κάποιοι.