Κυρίαρχη δύναμη στη Μέση Ανατολή σήμερα είναι το Ιράν

Τα αεροπορικά χτυπήματα των ΗΠΑ και της Βρετανίας κατά των υποστηριζόμενων από το Ιράν σιιτών μαχητών Χούθι στην Υεμένη σηματοδοτεί άλλο ένα απογοητευτικό ορόσημο στην μακρά σειρά από αποτυχίες της Δύσης στη Μέση Ανατολή, με μεγαλύτερη όλων το μακροχρόνιο αδιέξοδο στην ισραηλινοπαλαιστινιακή διένεξη.

Το γεγονός ότι οι ΗΠΑ μαζί με τη Βρετανία αναγκάστηκαν να χρησιμοποιήσουν βία ως απάντηση στις επιθέσεις των Χούθι, που πλήττουν το εμπόριο και τη ναυτιλία στην Ερυθρά Θάλασσα, αντανακλά μια δυσάρεστη πραγματικότητα: η πολιτική επιρροή της Ουάσινγκτον φθίνει, η διπλωματία της είναι αναποτελεσματική και η εξουσία της περιφρονείται. Γι’ αυτό και απτόητοι οι Χούθι υποσχέθηκαν ότι οι επιθέσεις τους θα συνεχιστούν, σημειώνει ο Σάιμον Τίσνταλ στον Guardian.

Αυτή η κλιμάκωση χωρίς τέλος αναδεικνύει ένα ακόμα ανεπιθύμητο γεγονός. Η κυρίαρχη δύναμη στη Μέση Ανατολή δεν είναι πλέον οι ΗΠΑ ή η Αίγυπτος που έχει συμμαχήσει με τη Δύση, η Σαουδική Αραβία ή ακόμη και το Ισραήλ. Είναι μετά βεβαιότητας ο βασικός σύμμαχος των Χούθι, το Ιράν.

Το πάνω χέρι

Κι ενώ είναι επιπόλαιο να μιλάμε για νικητές και ηττημένους εν μέσω της τρομερής σφαγής στη Γάζα, η οποία, όπως λένε οι Χούθι, πυροδότησε την εκστρατεία τους. Ωστόσο, από στρατηγικής απόψεως, είναι σαφές ποιος βγαίνει μπροστά σε αυτή την κρίση. Πολεμώντας μέσω αντιπροσώπων, η θέση του Ιράν ενισχύεται με κάθε παλαιστινιακό θύμα, πύραυλο της Χεζμπολάχ, ιρακινό και συριακό βομβαρδισμό και μη επανδρωμένο αεροσκάφος των Χούθι.

Ο Τζο Μπάιντεν αποξένωσε την παγκόσμια (και σε μεγάλο βαθμό αμερικανική) κοινή γνώμη παρέχοντας απερίσκεπτα άνευ όρων υποστήριξη προς το Ισραήλ μετά τις φρικαλεότητες της Χαμάς και το βέτο που άσκησε στα σχέδια του ΟΗΕ για κατάπαυση του πυρός. Η πολιτική του για τη Μέση Ανατολή μοιάζει ξεπερασμένη και εκτός πραγματικότητας. Οι ΗΠΑ, που ποτέ δεν ήταν δημοφιλείς στον αραβικό κόσμο, έγιναν ανεκτές ως ένα αναγκαίο κακό. Όχι πια. Το μη αραβικό Ιράν έχει τώρα το πάνω χέρι.

Το Ισραήλ, επίσης, έχει υποστεί μια στρατηγική αφύπνιση από τις 7 Οκτωβρίου, παρότι οι πιο εξτρεμιστές πολιτικοί του εξακολουθούν να μην το αντιλαμβάνονται. Η φρίκη της Γάζας έχει αλλάξει μόνιμα, προς το χειρότερο, τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζεται η χώρα και το αποδεικνύουν οι κατηγορίες για γενοκτονία που διατυπώθηκαν στη Χάγη. Ο πρεσβευτής της Σαουδικής Αραβίας στο Λονδίνο, Χαλίντ μπιν Μπαντάρ, δήλωσε στο BBC την περασμένη εβδομάδα ότι το εβραϊκό κράτος δεν πρέπει πλέον να αντιμετωπίζεται ως ειδική περίπτωση.

The US isn’t the biggest power in the Middle East any more. Iran is https://t.co/ZQ7I3uYjOS

— The Observer (@ObserverUK) January 13, 2024

Ο «άξονας της αντίστασης»

Όλα αυτά είναι βούτυρο στο ψωμί για το αυταρχικό καθεστώς του Ιράν. Οι μουλάδες έχουν τρεις κύριους στόχους εξωτερικής πολιτικής, όπως σημειώνει το ίδιο άρθρο της βρετανικής εφημερίδας: να διώξουν τις ΗΠΑ, τον σατανικό εχθρό της επανάστασης του 1979, από τη Μέση Ανατολή, να διατηρήσουν την περιφερειακή υπεροχή και να ενισχύσουν τις βασικές συμμαχίες με την Κίνα και τη Ρωσία. Η καταστροφή του Ισραήλ, πραγματική ή ρητορική, είναι ο στόχος νούμερο τέσσερα.

Τα δίκτυα πολιτοφυλακής του Ιράν – ο «άξονας της αντίστασης» – λειτουργούν σε απόσταση αναπνοής. Οι απόψεις διίστανται για το αν οι Χούθι, για παράδειγμα, που εκπαιδεύονται και εξοπλίζονται από την Τεχεράνη, ακολουθούν το πρόσταγμα της. Ορισμένοι αναλυτές πιστεύουν ότι το Ιράν δεν έχει τον έλεγχο των υποκατάστατων του στην Υεμένη. Η Χεζμπολάχ στο Λίβανο επιμένει ότι και αυτή είναι επιχειρησιακά αυτόνομη.

Ωστόσο, αν μαζί με τη Χαμάς στη Γάζα, συνυπολογιστούν οι παλαιστινιακές φατρίες της Δυτικής Όχθης και οι πολιτοφυλακές που εδρεύουν στο Ιράκ και τη Συρία, είναι προφανές ότι το Ιράν έχει συγκεντρώσει έναν «τηλεκατευθυνόμενο» συνασπισμό προθύμων για να ξεπεράσει τις ΗΠΑ. Οι βομβαρδισμοί βάσεων των Χούθι, αντί να πιέζουν για κατάπαυση του πυρός στον μακροχρόνιο εμφύλιο πόλεμο της Υεμένης, δεν πρόκειται να αλλάξουν αυτή την πραγματικότητα. Το πιθανότερο είναι ότι θα τροφοδοτήσουν την αντιδυτική, αντιισραηλινή αφήγηση της Τεχεράνης υπέρ της αντίστασης σε ολόκληρη την περιοχή.

Κίνα & Ρωσία

Με πιο έξυπνες κινήσεις από ό,τι στο παρελθόν, το Ιράν έκανε πέρυσι ρεαλιστικά βήματα διόρθωσης των σχέσεων του με τους Άραβες αντιπάλους του Κόλπου, αποκαθιστώντας τις διπλωματικές σχέσεις με τη Σαουδική Αραβία. Το ακόμα πιο σημαντικό σε αυτή τη συμφωνία είναι ότι μεσολαβητής της υπήρξε η Κίνα.

Γιατί η Κίνα και η Ρωσία είναι οι νέοι καλύτεροι φίλοι του Ιράν. Και είναι αυτό, περισσότερο από άλλους παράγοντες, που έχει μεταμορφώσει την τύχη του Ιράν, καθιστώντας το μια υπολογίσιμη δύναμη. Η εισβολή στην Ουκρανία και το προηγούμενο σινορωσικό σύμφωνο συνεργασίας «χωρίς όρια» ήταν ο καταλύτης για αυτή τη μετάβαση.

Ο πόλεμος και οι προεκτάσεις του αποκρυστάλλωσαν την ήδη εκκολαπτόμενη πεποίθηση στο Πεκίνο και τη Μόσχα ότι η παγκόσμια ηγεσία των ΗΠΑ, μετά τον Ντόναλντ Τραμπ, έχανε βήματα και ότι η βασισμένη σε κανόνες διεθνής τάξη που προασπίζεται η Ουάσινγκτον ήταν έτοιμη για ανατροπή και αντικατάσταση.

Οικονομική ανάκαμψη

Από τότε που ο Σι Τζινπίνγκ ανέλαβε την εξουσία πριν από μια δεκαετία, η Κίνα δημιούργησε σφαίρες γεωπολιτικής και οικονομικής επιρροής για να ανταγωνιστεί και, αν είναι δυνατόν, να αντικαταστήσει εκείνες των ΗΠΑ. Το Ιράν κατέχει κεντρική θέση στα σχέδια του Σι. Το 2021, οι δύο χώρες υπέγραψαν ένα 25ετές σύμφωνο στρατηγικών επενδύσεων και ενέργειας. Υπό την κινεζική χορηγία, το Ιράν έχει ενταχθεί στην ομάδα Brics και στον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης.

Συνεργαζόμενο με το Πεκίνο για να παρακάμψει τις κυρώσεις, το Ιράν πουλά εκατομμύρια βαρέλια αργού πετρελαίου με έκπτωση στην Κίνα κάθε μήνα, τα οποία μεταφέρονται εκεί με πετρελαιοφόρα του «σκοτεινού στόλου». Μετά από χρόνια στασιμότητας και έντονης πολιτικής και κοινωνικής αναταραχής στο εσωτερικό του, η οικονομία του ανακάμπτει. Τον Φεβρουάριο, ο Σι είπε στον πρόεδρο του Ιράν, Εμπραχίμ Ραΐσι, ότι η Κίνα υποστηρίζει τον αγώνα του κατά της αμερικανικής «μονομέρειας και εκφοβισμού».

Όσον αφορά τη Ρωσία, όλα έχουν να κάνουν με τα όπλα. Το Ιράν προμηθεύει οπλισμένα μη επανδρωμένα αεροσκάφη που η Μόσχα χρησιμοποιεί κατά των Ουκρανών. Οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες φέρονται να πιστεύουν ότι η μισθοφορική ομάδα Wagner της Ρωσίας σχεδιάζει να προμηθεύσει τη Χεζμπολάχ με ένα σύστημα αεράμυνας μεσαίου βεληνεκούς, μια τρομακτική πρόκληση αν επαληθευτεί.

Καταστροφικό αυτογκόλ

Το Ιράν, με τη σειρά του, μπορεί σύντομα να παραλάβει προηγμένα ρωσικά μαχητικά-βομβαρδιστικά Sukhoi SU-35 και επιθετικά ελικόπτερα, προϊόν μιας «πρωτοφανούς αμυντικής συνεργασίας». Οι ρωσικές εξαγωγές προς το Ιράν γνωρίζουν μεγάλη άνθηση. Η Μόσχα έχει υποσχεθεί 40 δισ. δολάρια για την ανάπτυξη των κοιτασμάτων του σε φυσικό αερίο.

Πέρα και πάνω από όλα αυτά, το παράνομο πυρηνικό πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου του Ιράν φέρεται να προχωράει με ταχείς ρυθμούς – άλλο ένα αυτογκόλ, για το οποίο την ευθύνη φέρει ο Τραμπ, που καταψήφισε τη συμφωνίας του 2015 για την καταπολέμηση της διάδοσης των πυρηνικών όπλων που υποστηρίχθηκε από τον ΟΗΕ.

Ο Μπάιντεν ήλπιζε να την αναζωογονήσει, αλλά παραιτήθηκε λόγω εξελίξεων. Η Ρωσία και η Κίνα δεν είναι πλέον με το μέρος της. Ο χειρότερος εφιάλτης του Ισραήλ, μια ιρανική βόμβα, μπορεί να είναι πιο κοντά από ποτέ.

Νέα διπλωματική προσέγγιση

«Σήμερα, το κλίμα στην Ισλαμική Δημοκρατία είναι θριαμβευτικό», έγραψαν οι αναλυτές Reuel Marc Gerecht και Ray Takeyh. «(Έχει) επιβιώσει κυρώσεων και εσωτερικών διαμαρτυριών. Με τη βοήθεια των συμμάχων της μεγάλων δυνάμεων, έχει σταθεροποιήσει την οικονομία του και έχει αρχίσει να ενισχύει την άμυνα του. Μια πυρηνική βόμβα είναι σε απόσταση αναπνοής», εκτίμησαν οι ίδιοι.

Μετά από 45 χρόνια προσπαθειών, το Ιράν έγινε τελικά ο νταής του τετραγώνου. Οι κυρώσεις, ο εξοστρακισμός και οι απειλές κατά της Τεχεράνης δεν απέδωσαν καρπούς.

Οι ΗΠΑ, η Βρετανία – και το Ισραήλ – αντιμετωπίζουν έναν τρομερό αντίπαλο, μέρος μιας τριγωνικής παγκόσμιας συμμαχίας που υποστηρίζεται από ισχυρές πολιτοφυλακές και διαθέτει οικονομική ισχύ. Για να αποφευχθεί μια ευρύτερη σύγκρουση μελλοντικά, χρειάζεται επειγόντως τώρα μια νέα διπλωματική προσέγγιση.