Οι σημαντικότερες αρχαιολογικές ανακαλύψεις του 2025

Πλούσια σε αρχαιολογικές ανακαλύψεις η χρονιά που φεύγει. Από τον κατάλογο με τα οκτώ σημαντικότερα ευρήματα – που περιλαμβάνει από τον χαμένο τάφο ενός φαραώ έως έναν άγνωστο βαβυλωνιακό ύμνο και από νέα στοιχεία για την πρώτη χρήση της φωτιάς έως τις αρχαιότερες μούμιες στον κόσμο που εντοπίστηκαν στο Βιετνάμ – δεν λείπει η Ελλάδα με το αινιγματικό προϊστορικό μνημείο και κάτοψη που παραπέμπει στον μυθικό λαβύρινθο, στην Κρήτη.

Ενας λαβύρινθος στην καρδιά της Κρήτης

Γράφει μια νέα σελίδα στο προϊστορικό παρελθόν της Κρήτης το μνημειακό αρχιτεκτονικό σύνολο σε κυκλικό σχήμα, που δεσπόζει στην κορυφή του λόφου Παπούρα, σε υψόμετρο 494, στην περιοχή Καστέλλι Ηρακλείου. Είναι δαιδαλώδες και η κάτοψή του παραπέμπει σε λαβύρινθο. Καλύπτει έκταση 1.800 τ.μ. και αποτελείται από επάλληλους λιθόκτιστους δακτυλίους (μέσου πάχους 1,40 μ. και μέγιστου εκτιμώμενου σωζόμενου ύψους 1,7 μ.), αναπτυγμένους σε διαφορετικά υψομετρικά επίπεδα. Διέθετε ξύλινη σκάλα – άρα και όροφο – και πιθανόν θολωτή στέγη. Δεν έχει βρεθεί ανάλογη κατασκευή στην προϊστορική Κρήτη. Ελάχιστα αντίστοιχα μνημεία έχουν εντοπιστεί στα Υψίπεδα του Γκολάν στη Συρία. Χρονολογείται το 2300-1700 π.Χ. και η χρήση του παραμένει άλυτο μυστήριο, ενώ λόγω της κατασκευής του νέου αεροδρομίου στην περιοχή θα «συγκατοικήσει» με ραντάρ.

Η αρχαιότερη 3D αφήγηση στον κόσµο

Δύο μοναδικές ανακαλύψεις έγιναν στον αρχαιολογικό χώρο του Καραχαντεπέ στην Τουρκία. Η πρώτη είναι ένα λίθινο μνημείο, ένας στύλος σε σχήμα Τ, που χρονολογείται την 9η χιλιετία π.Χ. και φέρει σκαλισμένο ανθρώπινο πρόσωπο. Παρόμοιοι στύλοι σε σχήμα Τ έχουν εντοπιστεί και στο παρελθόν και θεωρούνται ότι αναπαριστούν ανθρώπινες μορφές, κανένας όμως με τρισδιάστατο πρόσωπο. Η δεύτερη είναι ένα μικρό αγγείο που περιείχε σύνολο λίθινων ειδωλίων, τα οποία παρίσταναν έναν αγριόχοιρο, έναν γύπα και μια αλεπού, και εκτιμάται ότι τοποθετήθηκαν μέσα στο αγγείο σε μια συμβολική ακολουθία. Το συγκεκριμένο εύρημα, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, συνιστά την αρχαιότερη τρισδιάστατη αφήγηση στον κόσμο. Και οι δύο ανακαλύψεις προσφέρουν νέες γνώσεις για τον τρόπο με τον οποίο οι νεολιθικοί πληθυσμοί της περιοχής αντιλαμβάνονταν τον εαυτό τους.

Το βασιλικό πρόσωπο των Μάγια

Ο μοναδικός βασιλικός τάφος που έχει ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στο Καρακόλ, εκείνος του Τε’ Καμπ Τσαάκ, ηλικίας 1.700 ετών, εντοπίστηκε ύστερα από τέσσερις δεκαετίες ανασκαφών στη σημερινή Μπελίζ της Κεντρικής Αμερικής. Στην αρχαιολογία των Μάγια είναι εξαιρετικά σπάνιο να μπορεί κανείς να συνδέσει ανθρώπινα λείψανα με μια ιστορική μορφή γνωστή από ιερογλυφικές επιγραφές. Ο Τε’ Καμπ Τσαάκ ανήλθε στον θρόνο το 331 μ.Χ. και κυβέρνησε το Καρακόλ, πριν εξελιχθεί σε μία από τις ισχυρότερες πόλεις των Μάγια στη νότια χερσόνησο του Γιουκατάν. Το πιο εντυπωσιακό εύρημα ήταν μια νεκρική ψηφιδωτή μάσκα από νεφρίτη και όστρακα, η οποία κάλυπτε κάποτε το πρόσωπο του βασιλιά των Μάγια.

Ο Διόνυσος και το κατσίκι

Σε σχεδόν φυσικό μέγεθος, τοιχογραφίες που απεικονίζουν τον Διόνυσο και τα μυστήρια μιας διονυσιακής τελετής μύησης ήρθαν στο φως στην Πομπηία. Η ζωφόρος χρονολογείται μεταξύ 40 και 30 π.Χ. και κοσμούσε μια ευρύχωρη αίθουσα συμποσίων, η οποία ανασκάφηκε στη λεγόμενη «Insula 10» στο κεντρικό τμήμα της Πομπηίας. Η ζωφόρος καλύπτει τρεις πλευρές της αίθουσας, ενώ η τέταρτη πλευρά ανοίγεται προς τον κήπο. Θέμα της είναι η πομπή του Διονύσου με τις συνοδούς του, μία εκ των οποίων μεταφέρει ένα σφαγμένο κατσίκι στους ώμους της, ενώ μια άλλη κρατά ένα ξίφος και τα εντόσθια ενός ζώου. Στο κέντρο της σύνθεσης, μια γυναίκα κρατά έναν πυρσό, δείχνοντας ότι είναι μύστης.

Ενας ύµνος για τους Βαβυλώνιους και όχι για τον βασιλιά τους

Εναν άγνωστο ύμνο που εξυμνεί τη Βαβυλώνα ως την πρώτη πόλη στην Ιστορία κατάφεραν να διαβάσουν οι επιστήμονες με τη βοήθεια της τεχνητής νοημοσύνης. Αφετηρία αποτέλεσε μια πινακίδα που φυλάσσεται στο Μουσείο Ιράκ, η οποία είχε ανασκαφεί τη δεκαετία του 1980. Οι επιστήμονες μετέγραψαν το κείμενο και εντόπισαν 30 θραύσματα από 20 διαφορετικές πινακίδες που περιείχαν τμήματα του ύμνου. Μέχρι στιγμής έχουν ανακτηθεί περίπου τα δύο τρίτα του ύμνου, ο οποίος εκτιμάται ότι είχε αρχικά περίπου 250 στίχους και πιθανότατα συντάχθηκε στο δεύτερο μισό της δεύτερης χιλιετίας π.Χ. Εκτός από τον έπαινο προς τη Βαβυλώνα, ο ύμνος περιέχει πολλές προηγουμένως άγνωστες πληροφορίες, όπως η καταγραφή των καθηκόντων των βαβυλώνιων ιερειών, ενώ σε αντίθεση με την πλειονότητα της μεσοποταμιακής λογοτεχνίας ο βασιλιάς δεν αποτελεί κεντρικό πρόσωπο στον ύμνο.

Ο τελευταίος χαµένος τάφος των φαραώ

Τον τελευταίο χαμένο ως τώρα τάφο φαραώ της 18ης δυναστείας και τον πρώτο που εντοπίζεται ύστερα από έναν και πλέον αιώνα, εκείνον του βασιλιά Τούθμωση Β’, ανέσκαψαν οι αρχαιολόγοι. Τις πρώτες υποψίες για την ταυτότητα του νεκρού – που ανήκε στην ίδια δυναστεία με τον Τουταγχαμών – κίνησε μια μικρή επιφάνεια της οροφής βαμμένη μπλε με κίτρινα αστέρια, κάτι που αποτελούσε αποκλειστικό προνόμιο των φαραώ. Καθοριστικό ρόλο για την ταυτότητα του νεκρού του τάφου έπαιξε ένα αγγείο με επιγραφή που αναφέρει ότι η Χατσεψούτ έφτιαξε αυτό το μνημείο για τον αδελφό και σύζυγό της, και ο μόνος φαραώ που είχε παντρευτεί τη Χατσεψούτ ήταν ο ετεροθαλής αδελφός της Τούθμωσις Β΄.

«Καπνιστές» µούµιες

Τους παλαιότερους γνωστούς σκόπιμα μουμιοποιημένους ανθρώπους στον κόσμο βρήκε η αρχαιολογική σκαπάνη σε ένα σπήλαιο στο Βιετνάμ. Επιχειρώντας να απαντήσουν στο ερώτημα για ποιο λόγο κάποιοι από τους σκελετούς, που χρονολογούνται πριν από 10.000 χρόνια, ήταν τοποθετημένοι σε περίεργα στρεβλωμένες θέσεις, προχώρησαν σε εργαστηριακό έλεγχο. Διαπίστωσαν ότι τα οστά είχαν θερμανθεί – ορισμένα έφεραν και ίχνη καψίματος –, οπότε αποδείχθηκε ότι τελικά είχαν μουμιοποιηθεί οι νεκροί με τη διαδικασία της αποξήρανσης μέσω της χρήσης καπνού. Μια πρακτική που φαίνεται πως ήταν σε χρήση στη Νοτιοανατολική Ασία ακόμη και μέχρι τον 20ό αιώνα. Μόλις μουμιοποιούνταν και καλύπτονταν με σάβανα, τα σώματα γίνονταν αρκετά ελαφριά για να μετακινηθούν εύκολα, ώστε οι κυνηγοί – συλλέκτες να μπορούν να μεταφέρουν τους νεκρούς τους μαζί τους. Οταν ωστόσο τα σώματα αλλοιώνονταν, οι απόγονοι αποφάσιζαν την ταφή τους.

Οταν άναψε η φλόγα

Οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν τη φωτιά πριν από 400.000 χρόνια, σχεδόν 350.000 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πίστευαν προηγουμένως, σύμφωνα με ανακάλυψη σε χωράφι στο Σάφολκ, στην Αγγλία. Αν και είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι χρησιμοποιούσαν το δώρο του Προμηθέα περισσότερα από 1.000.000 χρόνια πριν, μέχρι τώρα το παλαιότερο σαφές δείγμα προερχόταν από έναν χώρο στη Βόρεια Γαλλία, ηλικίας 50.000 ετών. Τώρα οι αρχαιολόγοι βρήκαν καμένο έδαφος και χειροπελέκεις με ρωγμές από φωτιά, που υποδεικνύουν ότι μπορούσαν να την ανάβουν οι άνθρωποι τεχνητά πολύ νωρίτερα, σε μια εποχή που το μέγεθος του εγκεφάλου πλησίαζε τα όρια των σύγχρονων ανθρώπων. Επιπλέον, γεωχημικές αναλύσεις έδειξαν ότι ένα κομμάτι αργίλου είχε θερμανθεί πάνω από 700 βαθμούς Κελσίου σε επαναλαμβανόμενες χρήσεις, επιβεβαιώνοντας τη συστηματική δημιουργία φωτιάς.