Ρόμπερτ Ντ. Κάπλαν: Ο Μάρκο Πόλο στην εποχή μας

Ο Ρόμπερτ Ντ. Κάπλαν είναι αμερικανός δημοσιογράφος, συγγραφέας και αναλυτής γεωπολιτικής. Εχει γράψει πολλά βιβλία που εστιάζουν στις διεθνείς σχέσεις, τη γεωπολιτική, τον στρατηγικό σχεδιασμό και την παγκόσμια ιστορία. Ο Ρόμπερτ Ντ. Κάπλαν, έχοντας ταξιδέψει σε όλο τον κόσμο για δεκαετίες, καλύπτοντας εμφύλιους πολέμους και καταρρέοντα κράτη, έχει αποκτήσει μια μοναδική οπτική για το πώς έχει αλλάξει ή μπορεί δυνητικά να μεταβληθεί ο γεωπολιτικός χάρτης του κόσμου. Τη δεκαετία του ΄80, είναι και ένας από τους πρώτους αμερικανούς δημοσιογράφους που πήραν συνέντευξη από τον Ανδρέα Παπανδρέου ως πρωθυπουργό. Οι εντυπώσεις του καταγράφηκαν σε ένα πραγματικά σπουδαίο βιβλίο, τα «Φαντάσματα των Βαλκανίων».

Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί το ταξίδι του Μάρκο Πόλο τον 13ο αιώνα ως γεωγραφικό πλαίσιο για να ερμηνεύσει τη σημερινή γεωπολιτική και ως δείκτη των εξελίξεων που μπορεί να δούμε στη μελλοντική εποχή. Ο Μάρκο Πόλο ταξίδεψε από τη Δύση προς την Ανατολή, διασχίζοντας τη Μεσόγειο και την Κεντρική Ασία, φτάνοντας στην Κίνα και επιστρέφοντας μέσω της Νότιας Σινικής Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού. Σήμερα, το κινεζικό καθεστώς έχει προτείνει έναν παρόμοιο χερσαίο και θαλάσσιο Δρόμο του Μεταξιού, με στόχο την ενίσχυση της συνδεσιμότητας και της συνεργασίας μεταξύ των χωρών της Ευρασίας και την ενδυνάμωση του ρόλου της Κίνας στη διεθνή σκηνή. Για αυτόν και για άλλους λόγους, η Ευρασία θεωρείται πλέον ότι αντικαθιστά την Ευρώπη ως η περιοχή με τη μεγαλύτερη γεωπολιτική σημασία για τα αμερικανικά συμφέροντα.

Καθώς αυτή η μετατόπιση ισχύος βρίσκεται σε εξέλιξη, το ουσιώδες ερώτημα που πρέπει να τεθεί, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι το εξής: Τι είδους αλλαγές παρατηρούμε; Και, πιο συγκεκριμένα, τι πρέπει να κάνει η Αμερική για να διατηρήσει τα συμφέροντά της;

Στη βαθιά ανάλυσή του ο Κάπλαν επισημαίνει ότι η τεχνολογία έχει συρρικνώσει τη γεωγραφία και την έχει συμπυκνώσει, με αποτέλεσμα ο κόσμος να είναι πιο αγχωμένος, πιο κλειστοφοβικός, πιο νευρικός και πιο μικρός από ποτέ.

Σήμερα, κάθε περιοχή αλληλεπιδρά με κάθε άλλη με τρόπους που δεν υπήρχαν ποτέ πριν στην Ιστορία. Οι ζώνες κρίσης στη Νότια Σινική Θάλασσα, στην Ανατολική Σινική Θάλασσα, στη Βαλτική (βάση στην Ουκρανία), στη Μαύρη Θάλασσα και στον Περσικό Κόλπο επηρεάζουν πλέον η μία την άλλη, κάτι που δεν συνέβαινε ποτέ στο παρελθόν.

Συχνά θεωρούμε την αλληλεξάρτηση ως κάτι θετικό, αφού συνδέει τις αγορές και δημιουργεί μια παγκόσμια κουλτούρα διαφωτισμού. Αυτό είναι αλήθεια. Αλλά στη γεωπολιτική η αλληλεξάρτηση είναι αποσταθεροποιητική, μια παρατήρηση που μοιάζει σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ.

Θα μπορούσαμε να επιμείνουμε σε δύο πολύ κρίσιμα σημεία της ανάλυσης του Κάπλαν. Πρώτον, η επαναφορά του όρου «Ευρασία», πριν από 20 χρόνια, δεν είχε νόημα. Ηταν πολύ μεγάλη περιοχή για να σημαίνει κάτι συγκεκριμένο. Ομως, σήμερα, χάρη στην τεχνολογία και τη στρατιωτική εξέλιξη, μπορούμε να μιλάμε για ένα ενιαίο ευρασιατικό σύστημα εμπορίου, ανταγωνισμού και συγκρούσεων.

Περιοχές όπως η Νότια και Ανατολική Σινική Θάλασσα, η Βαλτική και η Μαύρη Θάλασσα, ο Περσικός Κόλπος αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με τρόπους που δεν υπήρχαν ποτέ στην Ιστορία.

Το δεύτερο κρίσιμο σημείο είναι η μεγάλη νέα παγκόσμια σύγκρουση που αναδύεται μεταξύ Κίνας και Ινδίας, μια σύγκρουση που δεν ήταν ορατή τα προηγούμενα χρόνια. Ινδία και Κίνα, ιστορικά, είχαν ελάχιστες επαφές: χωρίζονταν από τα Ιμαλάια. Ο βουδισμός εξαπλώθηκε από την Ινδία στην Κίνα, αλλά αυτό ήταν μια εξαίρεση. Οι Πόλεμοι του Οπίου έφεραν τις δύο χώρες στην ίδια γεωπολιτική ζώνη, αλλά προσωρινά.

Τώρα, όμως, όλα έχουν αλλάξει: η Ινδία διαθέτει διηπειρωτικούς βαλλιστικούς πυραύλους που στοχεύουν την Κίνα. Η Κίνα έχει μαχητικά αεροσκάφη στο Θιβέτ με δυνατότητα επιχειρήσεων στην Ινδική Χερσόνησο. Ινδικά πολεμικά πλοία περιπολούν στη Νότια Σινική Θάλασσα. Κινεζικά υποβρύχια και πολεμικά πλοία βρίσκονται στον Ινδικό Ωκεανό. Η Κίνα κατασκευάζει λιμάνια σε Μιανμάρ, Σρι Λάνκα, Μπανγκλαντές, Πακιστάν, Τανζανία και Τζιμπουτί. Αυτό δημιουργεί μια νέα γεωγραφία αντιπαλότητας μεταξύ Ινδίας και Κίνας, που ποτέ δεν υπήρχε πριν στην Ιστορία.

«Η επιστροφή του κόσμου του Μάρκο Πόλο» είναι ένα εξόχως σύγχρονο και τολμηρό βιβλίο καθώς περιγράφει τη ρευστοποίηση του κόσμου που γνωρίσαμε και με τόλμη αλλά και με τεκμηρίωση παρουσιάζει τον κόσμο που αναδύεται.