Η CIA, ο Λούις Αρμστρονγκ και η δολοφονία του Λουμούμπα

Ποιο είναι το σάουντρακ ενός πραξικοπήματος; Ο βέλγος σκηνοθέτης Γιόχαν Γκριμονπρέζ επιχειρεί, με συμμάχους του την ενδελεχή έρευνα και την κάμερά του, να εντοπίσει την περίεργη σχέση της μουσικής μεταξύ της μάχης των μαύρων Αμερικανών για τα πολιτικά δικαιώματα και της δολοφονίας του πρώτου δημοκρατικά εκλεγμένου μαύρου αφρικανού πρωθυπουργού του Κονγκό, Πατρίς Λουμούμπα.

Η ταινία του «Soundtrack to a Coup d’Etat» αποκαλύπτει πώς ο Λουμούμπα ανατράπηκε από ένα στρατιωτικό πραξικόπημα με τη βοήθεια της CIA, της MI6, 20.000 υποτιθέμενων ειρηνευτικών δυνάμεων από τον γενικό γραμματέα του ΟΗΕ Νταγκ Χάμαρσκγιολντ, με μισθοφόρους όπως ο «Μαντ Μάικ» Χορ, και του Βελγίου, του οποίου η μυστική υπηρεσία συνεργάστηκε με λευκούς αποίκους που ήθελαν απελπισμένα να διατηρήσουν τα αφρικανικά περιουσιακά τους στοιχεία.

«Θεώρησα ότι ήρθε η ώρα να εμβαθύνω στο παρελθόν της δικής μου χώρας», λέει ο 62χρονος σκηνοθέτης. «Οταν μεγάλωνα, ήταν παντού γύρω μου. Αλλά δεν γνώριζα πραγματικά τις λεπτομέρειες. Αυτή η ταινία αφορά τις λεπτομέρειες. Το Κονγκό βιάστηκε επί μακρόν και οι πρώτες ύλες του λεηλατήθηκαν και ακόμη λεηλατούνται. Δεν θα είχατε τα Tesla ή τα iPhones σας χωρίς πρώτη ύλη από το Κονγκό. Και δεν εννοώ τον βιασμό μόνο μεταφορικά. Αν φτιάξετε έναν χάρτη του Ανατολικού Κονγκό που δείχνει πού βρίσκεται η εξόρυξη και τα στατιστικά στοιχεία για το πόσες γυναίκες βιάστηκαν, ο συσχετισμός είναι ένας προς έναν».

«Ο Λουμούμπα δεν ήταν κομμουνιστής», συνεχίζει. «Ηταν μαύρος εθνικιστής, όπως πολλοί αφρικανοί ηγέτες εκείνη την εποχή». Τα πλάνα δείχνουν ότι ήταν επίσης ένας εξαιρετικά χαρισματικός άνθρωπος, που απήχθη και βασανίστηκε και τελικά σκοτώθηκε από Βέλγους με εντολή της κυβέρνησης Κατάνγκα (το βραχύβιο κράτος που ιδρύθηκε στο Κονγκό το 1960) και εμπλοκή της CIA. Το σώμα του ξεθάφτηκε από τον ρηχό τάφο του, διαλύθηκε με θειικό οξύ και τα κόκαλά του αλέστηκαν.

Οσον αφορά τον ρόλο της τζαζ στην πτώση του Λουμούμπα, η ταινία του Γκριμονπρέζ αποκαλύπτει πώς ο μεγάλος τρομπετίστας Λούις Αρμστρονγκ ενεπλάκη στις μηχανορραφίες ως πολιτιστικός πρεσβευτής στο Κονγκό. Ηταν μια τόσο ανόητη πολιτική όσο το να στείλουν την Τέιλορ Σουίφτ ή την Μπιγιονσέ για την επιβολή της ειρήνης στη Μέση Ανατολή. Η τζαζ χρησιμοποιήθηκε ως ήπια δύναμη για τη διάδοση των αμερικανικών αξιών με στόχο την αντιμετώπιση της σοβιετικής απειλής και ως βοηθός της CIA στην αποσταθεροποίηση εκλεγμένων κυβερνήσεων. Ο Γκριμονπρέζ λέει: «Ο Ντέιβ Μπρούμπεκ στάλθηκε στη Συρία και ο Αρμστρονγκ πήγε στην Κατάνγκα για να τη νομιμοποιήσει».

Ο Γκριμονπρέζ δεν παρουσιάζει τον Αρμστρονγκ ως πιόνι της CIA, όμως. «Δεν ήταν ένα άβουλο εργαλείο. Οταν ανακάλυψε τι σχεδίαζε το υπουργείο Εξωτερικών στην Κατάνγκα και ότι χρησιμοποιούσαν τη μουσική του για να συγκεντρώνουν πληροφορίες για τη CIA, εξοργίστηκε. Απείλησε να φύγει από την Αμερική και να ζήσει στην Γκάνα».

Τζαζ στην Γκάνα

Η ταινία περιλαμβάνει πλάνα από μια συναυλία που έδωσε ο Αρμστρονγκ στην Ακρα, μπροστά στον πρώτο ηγέτη της Γκάνας μετά την ανεξαρτησία, Κουαμέ Νκρούμα. Βλέπουμε τον Νκρούμα στο κοινό να δακρύζει, καθώς ο Αρμστρονγκ τραγουδά: «Η μόνη μου αμαρτία είναι στο δέρμα μου / Τι έκανα για να είμαι τόσο μαύρος και θλιμμένος; / Είμαι λευκός μέσα μου, αλλά αυτό δεν με βοηθά / Αυτή η ζωή δεν μπορεί να κρύψει αυτό που είναι στο πρόσωπό μου». Οταν το τραγούδησε στον Νκρούμα, λέει ο Γκριμονπρέζ, αντικατέστησε τη φράση «είμαι λευκός μέσα μου» με τη φράση «είμαι σωστός μέσα μου».

Ενδιαφέρον είναι ότι ο σκηνοθέτης δεν ήταν λάτρης της τζαζ πριν ξεκινήσει να φτιάχνει αυτό το ντοκιμαντέρ. «Το αντίστροφο συνέβη. Ηξερα την πολιτική της εποχής, αλλά όχι τη μουσική. Την έμαθα». Θα μπορούσε να είχε κάνει αυτό το ντοκιμαντέρ χωρίς τζαζ; «Οχι. Η μουσική είναι αναπόσπαστο κομμάτι της ταινίας. Αν η πολιτική έχει να κάνει με τη διαίρεση και την κατάκτηση, είναι η μουσική που φέρνει τους ανθρώπους κοντά. Και ακόμα κι αν είναι μια κραυγή οργής, μπορεί επίσης να είναι μια ενέργεια που επιλέγει να φέρει μια αλλαγή σε αυτόν τον κόσμο».