Χέρι στην Αφρική βάζουν ξανά ανεπτυγμένα κράτη για το «καλό» του κλίματος

Σχεδόν 50 χρόνια αφότου η αποικιοκρατική Πορτογαλία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει, κακήν κακώς, την Αγκόλα, Δύση και Κίνα επιστρέφουν στην ευρύτερη περιοχή. Για το «καλό» του παγκόσμιου κλίματος, οι υπερδυνάμεις ανασταίνουν στοιχειωμένα ορυχεία για να υφαρπάξουν αμύθητους υπόγειους θησαυρούς.

Τα στοιχεία που δημοσίευσε τον Απρίλιο του 2024 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) δεν αφήνουν αμφιβολία για την σημασία της Αφρικής και ειδικά του λιμανιού Λομπίτο, ζωτικού κόμβου για την εξαγωγή στην Ευρώπη γεωργικών αγαθών και μετάλλων που εξορύσσονταν στην Αφρική.

«Τα παγκόσμια έσοδα από την εξόρυξη μόνο τεσσάρων βασικών ορυκτών -χαλκού, νικελίου, κοβαλτίου και λιθίου- υπολογίζονται συνολικά σε 14,6 τρισ. ευρώ (16 τρισ. δολ.) τα επόμενα 25 χρόνια» ανέφερε σε έκθεσή του το ΔΝΤ.

Μόνο η Υποσαχάρια Αφρική πιστεύεται ότι περιέχει το 30% των συνολικών κρίσιμων αποθεμάτων ορυκτών στον κόσμο, ενώ εκτιμάται ότι το Κονγκό κατέχει το 70% της παγκόσμιας παραγωγής κοβαλτίου και περίπου το 50% των αποθεμάτων του πλανήτη. Το κοβάλτιο είναι το συστατικό κλειδί για τις περισσότερες μπαταρίες ιόντων λιθίου, που χρησιμοποιείται σε οτιδήποτε, από κινητά τηλέφωνα μέχρι ηλεκτρικά οχήματα. Μόνο η Ζάμπια ευθύνεται για το 70% της παραγωγής χαλκού της Αφρικής». «Αυτή η μετάβαση», προσθέτει το ΔΝΤ, «αν γίνει σωστά, έχει τη δυνατότητα να μεταμορφώσει την περιοχή».

Αν και το ΔΝΤ αναφέρει ότι η υποσαχάρια Αφρική αναμένεται να αποκομίσει πάνω από το 10% του φανταστικού ποσού των 14,6 τρισ που προαναφέρθηκαν, δηλαδή 12% αύξηση του ΑΠΕ έως το 2050, ωστόσο, ειδικοί φοβούνται τα χειρότερα.

Ο φιναλίστ βραβείου Πούλιτζερ και αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Νότιγχαμ, Σιντάρτ Κάρα, αποκάλυψε τις τρομερέςς συνθήκες που υφίστανται οι ανθρακωρύχοι κοβαλτίου στο Κονγκό, πολλά από αυτά παιδιά που εργάζονται παρά τη θέλησή τους για μέρες ατελείωτες, με λίγο ύπνο και κάτω από εξαντλητικές καταχρηστικές συνθήκες.

Ήδη, έκθεση του Παρατηρητηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (HRW) είχε αποκαλύψει την αθλιότητα μέσα στα ορυχεία της Ζάμπια που ανήκουν στην Κίνα: 18ωρες εργάσιμες ημέρες, επισφαλή εργασιακά περιβάλλοντα, αχαλίνωτες αντισυνδικαλιστικές δραστηριότητες και θανατηφόρα ατυχήματα στο χώρο εργασίας.

«Οι φίλοι σας λένε ότι υπάρχει κίνδυνος καθώς βγαίνουν από τη βάρδια», είπε στο HRW ένας ανθρακωρύχος που τραυματίστηκε ενώ εργαζόταν σε μια κινεζική εταιρεία. «Θα απολυθείτε αν αρνηθείτε, το απειλούν συνέχεια… Τα κύρια ατυχήματα είναι από πτώσεις βράχων, αλλά έχετε επίσης ηλεκτροπληξία, άτομα που χτυπήθηκαν από φορτηγά εξόρυξης υπόγεια, άτομα που πέφτουν από πλατφόρμες που δεν είναι σταθερές… Το ατύχημα μου, ήμουν σε ένα κουτί φόρτωσης. Ο επικεφαλής του ορυχείου… δεν έβαλε πλατφόρμα. Έτσι όταν δουλεύαμε, ένας βράχος έπεσε και χτύπησε το χέρι μου. Έσπασε σε βαθμό που το κόκαλο έβγαινε από το χέρι».

«Δεν υπάρχει ελάχιστος λόγος να πιστεύουμε ότι είναι πολύ διαφορετικό στις πιο πρόσφατες επιχειρήσεις δυτικής ιδιοκτησίας» λέει σε ανάλυσή του στο TomDispatch, ο βραβευμένος δημοσιογράφος από την αμερικανική Ένωση Επαγγελματιών Δημοσιογράφων, Τζόσουα Φρανκ.

«Οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί στον κόσμο διατρέχουν τον πιο σημαντικό κίνδυνο να επηρεαστούν με βαθιά αρνητικό τρόπο από μελλοντικές εξορύξεις»

«Μια έκρηξη σε ένα ορυχείο σκότωσε 51 εργάτες το 2005 και τα πράγματα έχουν αλλάξει μόνο από τότε» λέει ο Φρανκ. «Δέκα εργάτες έχασαν τη ζωή τους το 2018 σε παράνομη εγκατάσταση εξόρυξης χαλκού. Το 2019, τρεις εργάτες ορυχείων κάηκαν ζωντανοί σε μια πυρκαγιά υπόγειου φρεατίου και μια κατολίσθηση σε ανοιχτό ορυχείο χαλκού στη Ζάμπια σκότωσε περισσότερους από 30 ανθρακωρύχους το 2023. Παρά τη φρίκη, υπάρχει βιασύνη για εξόρυξη ολοένα και περισσότερο χαλκού στη Ζάμπια. Από το 2022, πέντε γιγάντια ανοιχτά ορυχεία χαλκού λειτουργούσαν στη χώρα και οκτώ ακόμη υπόγεια ορυχεία ήταν σε παραγωγή, πολλά από τα οποία πρόκειται να επεκταθούν περαιτέρω τα επόμενα χρόνια».

Έτσι, ο Αμερικανός δημοσιογράφος εκτιμά πως  με νέα ορυχεία που υποστηρίζονται από τις ΗΠΑ, η Ουάσιγκτον πιστεύει ότι ο διάδρομος Λομπίτο μπορεί να αποδειχθεί ο χαμένος κρίκος που απαιτείται για να διασφαλιστεί ότι ο χαλκός της Ζάμπιας θα καταλήξει σε αγαθά πράσινης ενέργειας που καταναλώνονται στη Δύση.

«Δεν αποτελεί έκπληξη ότι τα περισσότερα από τα ορυκτά -από χαλκό έως κοβάλτιο- που απαιτούνται για τα μηχανήματα αυτής της μετάβασης (συμπεριλαμβανομένων ηλεκτρικών μπαταριών, ανεμογεννητριών και ηλιακών συλλεκτών) βρίσκονται στη Λατινική Αμερική και την Αφρική» αναφέρει, προσθέτοντας  πως «ακόμη χειρότερα, περισσότερα από τα μισά (54%) των κρίσιμων ορυκτών που χρειάζονται βρίσκονται σε ή κοντά σε εκτάσεις αυτοχθόνων, πράγμα που σημαίνει ότι οι πιο ευάλωτοι πληθυσμοί στον κόσμο διατρέχουν τον πιο σημαντικό κίνδυνο να επηρεαστούν με βαθιά αρνητικό τρόπο από μελλοντικές εξορύξεις και συναφείς επιχειρήσεις».

ΗΠΑ και Κίνα έρχονται

Το 2024, η Κίνα δέσμευσε 4,5 δισ. δολ. μόνο σε αφρικανικά ορυχεία λιθίου και άλλα 7 δισ. δολάρια σε επενδύσεις σε υποδομές εξόρυξης χαλκού και κοβαλτίου. Στο Κονγκό, για παράδειγμα, η Κίνα ελέγχει το 70% του εξορυκτικού τομέα. Έχοντας μείνει πίσω από τις επενδύσεις αυτής της χώρας στην Αφρική για χρόνια, οι ΗΠΑ προσπαθούν τώρα να καλύψουν έδαφος, αναφέρει ο Τζόσουα Φρανκ.

Είχε προηγηθεί τον Σεπτέμβριο του 2023, στο περιθώριο της συνάντησης της G20 στην Ινδία, η υπογραφή συμφωνίας του Αμερικανού υπουργού Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν με την Αγκόλα, τη Ζάμπια, τη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και την ΕΕ για την έναρξη του έργου Διαδρόμου Λομπίτο.

«Συναντιόμαστε σε μια ιστορική στιγμή», είπε ο πρόεδρος Τζο Μπάιντεν καλωσορίζοντας τον Πρόεδρο της Αγκόλας, Ζοάο Λουρένσο, στην Ουάσιγκτον. Στη συνέχεια ο Μπάιντεν χαρακτήρισε το έργο Λομπίτο τη «μεγαλύτερη σιδηροδρομική επένδυση των ΗΠΑ στην Αφρική ποτέ» και επιβεβαίωσε το ενδιαφέρον της Δύσης για το τι μπορεί να έχει να προσφέρει η περιοχή στο μέλλον. «Η Αμερική», πρόσθεσε, «είναι όλη στην Αφρική… Είμαστε όλοι μαζί σας και την Αγκόλα».

«Τόσο η Αφρική όσο και οι ΗΠΑ, υπονοούσε προσεκτικά ο Μπάιντεν, ότι θα καρπωθούν τα οφέλη ενός τέτοιου συνασπισμού» υπογραμμίζει ο Τζόσου Φρανκ. «Φυσικά, αυτό ακριβώς είναι το είδος της ρητορικής που μπορούμε να περιμένουμε όταν τα δυτικά (ή κινεζικά) συμφέροντα σκοπεύουν να αποκτήσουν τους πόρους του Παγκόσμιου Νότου. Αν αυτό αφορούσε το πετρέλαιο ή τον άνθρακα, αναμφίβολα θα εγερθούν ερωτήματα και ανησυχίες σχετικά με τις περιφερειακές προθέσεις της Αμερικής».

Ωστόσο, ο Αμερικανός δημοσιογράφος παρατηρεί ότι υπό την κάλυψη της Κλιματικής Αλλαγής, λίγοι σκέφτονται τις γεωπολιτικές προεκτάσεις μιας τέτοιας θέσης – και ακόμη λιγότεροι αναγνωρίζοντας τις επιπτώσεις της μαζικής αύξησης της εξόρυξης στην ήπειρο.