Հայաստանում խոսքի ազատության վիճակի և լրագրողների ու ԶԼՄ-ների իրավունքների խախտումների մասին 2024թ. երկրորդ եռամսյակային զեկույց

2024 թվականի երկրորդ եռամսյակը հետհեղափոխական Հայաստանում աննախադեպ էր լրատվամիջոցների աշխատակիցների հանդեպ կիրառված  ֆիզիկական բռնությունների առումով։

Չնայած, որ վերջին տարիներին ընդդիմության կազմակերպած բողոքի ակցիաները, որպես կանոն, ուղեկցվել են ոչ միայն ոստիկանության և ցուցարարների միջև ընդհարումներով, այլ նաև ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների իրավունքների բազմաթիվ խախտումներով, սակայն դիտարկվող ժամանակահատվածում դրանք հասել են պիկի։ Մասնավորապես՝ գրանցվել է ընդդեմ լրագրողների և օպերատորների 14 ֆիզիկական բռնության դեպք, որոնց մեծ մասը՝ 11-ը, ուժային կառույցների անհամաչափ գործողությունների արդյունք է։ Արձանագրվել է նաև տարատեսակ այլ ճնշումների՝  վիրավորանքների, սպառնալիքների,  մասնագիտական գործունեության խոչընդոտումների 9 դեպք։ Ավելացել է ընդդեմ լրագրողների ու լրատվամիջոցների դատական գործերի հոսքը․ ապրիլ-հունիս ամիսներին ներկայացվել է այդպիսի 17 նոր հայց, իսկ նախորդ եռամսյակում դրանց թիվը 12 էր։ Պետական մարմիններից պաշտոնական տեղեկություններ ստանալու և տարածելու իրավունքի խախտումների քանակը կազմել է 19։

2024թ․երկրորդ եռամսյակը համընկավ ՀՀ Տավուշի մարզից սկիզբ առած՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանազատման գործընթացի ու դրա հետ կապված բողոքի ակցիաների հետ։ Ավելի ուշ այս շարժումը տեղափոխվեց Երևան։ Թե՛ մարզերում, թե՛ մայրաքաղաքում կատարվող իրադարձությունները լուսաբանող լրագրողների և օպերատորների նկատմամբ բռնությունների, մասնագիտական գործունեության խոչընդոտումների, այլ ճնշումների առնչությամբ ԽԱՊԿ-ն ու գործընկեր լրագրողական կազմակերպությունները հանդես են եկել համատեղ հայտարարություններով՝ պահանջելով իշխանություններից ապահովել ԶԼՄ-ների անխոչընդոտ աշխատանքը ճգնաժամային իրավիճակներում և պատասխանատվության ենթարկել իրենց լիազորությունները չարաշահող ոստիկաններին։ Որոշ դեպքերում իրավապահ մարմինները արձագանքել են այդ հայտարարություններին։ Մասնավորապես՝ Քննչական կոմիտեն մայիսի 14-ին ԽԱՊԿ-ին ուղղված նամակով հայտնել է, որ ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների հանդեպ կիրառված բռնությունների դեպքերի առթիվ ձեռնարկվում են ապացուցողական, վարույթային այլ գործողություններ՝ քննության օբյեկտիվությունը, համակողմանիությունը և դրա բնականոն ընթացքն ապահովելու ուղղությամբ։ Իսկ մայիսի 23-ին հաղորդել է, որ ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների հանդեպ կիրառված բռնություններին առնչվող դեպքերի և դրանց քննությունների մասին հանրությանը տեղեկացնելու՝ ԽԱՊԿ-ի և գործընկեր կազմակերպությունների պահանջն ընդունվել է ի գիտություն։ Ավելի ուշ՝ հունիսի 22-ին, նույն ՔԿ-ից ԽԱՊԿ-ն ու գործընկեր կազմակերպությունները ստացել են նամակ, որում նշվում էր, որ հունիսի 13-ի հայտարարությունը կցվել է Հատկապես կարևոր գործերի քննության գլխավոր վարչությունում նախաձեռնված քրեական վարույթին։

«Լրագրողներ առանց սահմանների» միջազգային կազմակերպությունը և Հայաստանում ԱՄՆ դեսպանատունը նույնպես դատապարտել են բողոքի ակցիաների ժամանակ ԶԼՄ-ների աշխատակիցների հանդեպ կիրառված բռնությունները։
Ընդհանուր առմամբ եռամսյակի ընթացքում մի շարք միջազգային կառույցներ իրենց զեկույցներում անդրադարձել Հայաստանում խոսքի ազատության վիճակին։ Այդ փաստաթղթերում նույնպես նշվում է ԶԼՄ-ների ներկայացուցիչների իրավունքների խախտումների դեպքերի մասին։ Այսպես՝ Freedom House միջազգային կազմակերպությունը ապրիլի 10-ին հրապարակած՝ Nations in Transit 2024 զեկույցում նշել է, որ 2023 թվականին Հայաստանում արձանագրվել է ժողովրդավարության անկման միտում, ներառյալ ժողովրդավարական ինստիտուտներում:

ԱՄՆ Պետդեպարտամենտի՝ ապրիլի 23-ին հրապարակված «Մարդու իրավունքներ 2023. Հայաստան» տարեկան զեկույցում էլ շեշտվել է, որ Հայաստանում լրատվամիջոցները շարունակում են մնալ բևեռացված, այդուհանդերձ՝ անհատ քաղաքացիները և ԶԼՄ-ները օգտվում են խոսքի ազատության իրավունքից, անկաշկանդ քննադատում կառավարությանը։

Amnesty International իրավապաշտպան կազմակերպությունն ապրիլի 24-ին  հրապարակած իր տարեկան զեկույցում մտահոգություն է հայտնել հատկապես 2023թ․ սեպտեմբերի 19-ին Երևանում տեղի ունեցած բողոքի ակցիաների ժամանակ տուժած լրագրողների առնչությամբ։

Որպես լուրջ խնդիր լրատվամիջոցների բևեռացվածությունը նշվում է նաև «Լրագրողներ առանց սահմանների» միջազգային կազմակերպության մայիսի 3-ին հրապարակված տարեկան զեկույցում։ Իսկ կարևոր ձեռքբերումներից է ձևավորված բազմակարծության միջավայրը: Սրանով պայմանավորված մամուլի ազատության վարկանիշում Հայաստանը 6 կետով բարելավել է իր դիրքերը. նախորդ տարի 180 երկրի ցանկում ՀՀ-ն 49-րդն էր, այս տարի՝ 43-րդը։ Սակայն կազմակերպությունը նշել է, որ երկրում ոլորտը կարգավորող իրավական դաշտը բավարար չափով չի պաշտպանում մամուլի ազատությունը և չի հետևում եվրոպական չափանիշներին:  Այս առումով առավել հրատապ են ԽԱՊԿ-ի և գործընկեր լրագրողական կազմակերպությունների, ԱԺ գիտության, կրթության, մշակույթի, սփյուռքի, երիտասարդության և սպորտի հարցերի մշտական հանձնաժողովի և Արդարադատության նախարարության կողմից տարվող համատեղ աշխատանքները՝ Մեդիա օրնսդրության բարեփոխումների հայեցակարգի մշակման ուղղությամբ։ Այդ գործընթացի տրամաբանությունից է բխում նաև «Զանգվածային լրատվության մասին» օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու նախագիծը, որը ապրիլի 11-ին ներկայացվել է ՀՀ կառավարություն։ Ավելի ուշ՝ ապրիլի 29-ին, այդ օրինագծի քննարկման համար կայացել են նաև խորհրդարանական լսումներ։

ԶԵԿՈՒՅՑՆ ԱՄԲՈՂՋՈՒԹՅԱՄԲ՝ ԱՅՍՏԵՂ

The post Հայաստանում խոսքի ազատության վիճակի և լրագրողների ու ԶԼՄ-ների իրավունքների խախտումների մասին 2024թ. երկրորդ եռամսյակային զեկույց first appeared on MediaLab Newsroom-Laboratory.