Η γερμανική αντεπίθεση

Με εντυπωσιάζει ότι πολλοί, μετρώντας το αποτέλεσμα των γερμανικών εκλογών, εκπλήσσονται που η Ανατολική Γερμανία είναι ο τόπος όπου θριαμβεύουν ο αντισυστημισμός και τα άκρα, αφού στα κρατίδια που ως το 1989 βρίσκονταν πέρα από το Τείχος, το ακροδεξιό κόμμα κέρδισε πάνω από το 30% της δεύτερης ψήφου, που αποφασίζει τη δύναμη των κομμάτων στην Μπούντεσταγκ.

Εν μέρει είναι ευεξήγητο. Θυμάμαι μια συνέντευξη της συγγραφέα του «Καιρού», της Τζένι Ερπενμπεκ στον Γιώργο Ναθαναήλ, η οποία σημείωνε ότι, μετά την πτώση του Τείχους, η Ανατολική Γερμανία αποβιομηχανίστηκε και περιθωριοποιήθηκε. Οι νέοι έφυγαν για «τη Δύση», όπου υπάρχουν τα μέσα παραγωγής, στην Ανατολή έμειναν οι ηλικιωμένοι απογοητευμένοι και θυμωμένοι. Οι πρώην Ανατολικογερμανοί αισθάνονται ότι δεν εκπροσωπούνται και θέλουν να ακουστούν και αυτοί. Συμπεριφέρονται σαν θυμωμένα παιδιά που θέλουν να τραβήξουν περισσότερη προσοχή, έλεγε η βραβευμένη με Μπούκερ συγγραφέας («The Books’ Journal», 157, Οκτώβριος 2024).

Παρά την κρίση, οικονομική και κοινωνική, πάντως, ο αντισυστημισμός στη Γερμανία δεν τα πήγε όσο καλά τα πάει π.χ. στη Γαλλία. Το αριστερό Λίνκε, που πήρε ποσοστό 8,8%, δεν είναι πια το δογματικό κόμμα της παλιάς Ανατολικής Γερμανίας που δόξαζε τον αντισυστημικό Τσίπρα. Μετά την αποχώρηση της Σάρας Βάγκενκνεχτ, της αποκαλούμενης «κόκκινης Σάρας», το λαϊκιστικό και φιλορωσικό κόμμα της οποίας δεν κατάφερε να πιάσει το εκλογικό μέτρο και να μπει στο Κοινοβούλιο, το Λίνκε, με την ηγεσία της 36χρονης Χάιντι Ράιχινεκ, απευθύνθηκε σε δυνάμεις που έχουν εμπειρία συνύπαρξης με μετανάστες και πρόσφυγες. Ιδίως σε νέους, που σπουδάζουν. Και τους κέρδισε με τη θέση του κατά της σκλήρυνσης στο Μεταναστευτικό – χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι δρα διαλυτικά κατά της Ευρώπης.

Κατά τα άλλα, ο συντηρητικός συνασπισμός χριστιανοδημοκρατών και χριστιανοκοινωνιστών, που κέρδισε την πρώτη θέση, μπορεί να μη συγκέντρωσε 30%, πλην όμως με λελογισμένη συντηρητική στροφή και με κύρια στάση την αναθεώρηση του μοντέλου της Ανγκελα Μέρκελ για την παράνομη μετανάστευση ανέκαμψε σοβαρά, με αποτέλεσμα να φαντάζει σήμερα ο ισχυρός πόλος μιας σοβαρής ευρωπαϊστικής κυβερνητικής δύναμης, που όπως φαίνεται θα συγκροτηθεί με την κυβερνητική προσθήκη των, μετά τον Σολτς, σοσιαλδημοκρατών.

Η ουσία δηλαδή είναι ότι η κυβέρνηση που θα προκύψει από τις εκλογές έχει στόχο την ανασυγκρότηση της Ευρώπης, όπως ρητά δήλωσε αμέσως μετά την εκλογή του ο επόμενος καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς. Οσοι διαβάζουν τις εξελίξεις το είχαν προτείνει και το διεκδίκησαν εμφατικά. Ο Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ, ο κόκκινος Ντάνι του γαλλικού Μάη που έχει εργαστεί συστηματικά για μια μεγάλη και ισχυρή Ευρώπη, με όσο το δυνατόν πιο ενιαία έκφραση, είχε εξηγήσει σε ραδιοφωνική συνέντευξή του πριν από τις εκλογές ότι τα κομματικά προγράμματα ήταν άχρηστα κι ότι το σημαντικό είναι η προτεραιότητα της Ευρώπης – η ευρωπαϊκή άμυνα, ο εκσυγχρονισμός και η ανάπτυξή της.

Ο Μερτς φαίνεται ότι έχει λάβει το μήνυμα – και ήδη κινείται, ελπίζει κανείς με γοργούς ρυθμούς κι όχι στους ρυθμούς του αποχωρούντος καγκελάριου Σολτς. Τα βήματα δεν είναι εύκολα, αλλά είναι ανάγκη η Γερμανία, μαζί με τη Γαλλία, να δώσουν εκ νέου τον χαρακτήρα μιας νέας Ευρώπης που πρέπει να τρέξει.

Σε αυτόν τον δρόμο, που ήταν αναπόφευκτος, δεν ήταν διατεθειμένος έως χθες να τρέξει κανείς. Ωστόσο, η νέα Ευρώπη χρειάζεται νέους ηγέτες: τον Μιτεράν και τον Χέλμουτ Κολ του αύριο. Πρόσωπα που θα ανοίγουν δρόμους, με ρίσκα και συγκρούσεις. Ο Μερτς θα δείξει αν μπορεί να σηκώσει τόσο βαρύ ρόλο.

Τα μυστήρια της ανθρώπινης κατάστασης

Παρεμβαίνοντας και σχολιάζοντας το σημείωμα της περασμένης Παρασκευής, με τίτλο «Η ιδεολογικοποίηση της ασθένειας», όπου συσχέτιζα τις θεωρίες του Φουκό για την τρέλα και την επιτήρηση με την πιθανότητα οπαδοί του να αδιαφορούν για τις κλινικές συνέπειες σοβαρών ψυχώσεων και των πιθανών βίαιων επιπτώσεών τους, ο ψυχίατρος Περικλής Τσιτσάνης μου γράφει:

«Δεν ξέρω αν έχετε υπόψη κάποιον συγκεκριμένο ψυχίατρο, αλλά μπορώ να σας διαβεβαιώσω από πρώτο χέρι πως ο πρωτεργάτης της αποασυλοποίησης στην Ελλάδα, ο καθηγητής Παναγιώτης Σακελλαρόπουλος, δεν εμπνεόταν από κανένα Φουκό και ποτέ δεν ιδεολογικοποίησε την ασθένεια. Η ιστορία της συνεισφοράς του είναι τόσο γνωστή πλέον που δεν χρειάζονται περισσότερες διασαφηνίσεις».

Δεν έχω ιδιαίτερη σχέση με την ψυχιατρική και οι γνώσεις μου είναι κυρίως αποτέλεσμα μελέτης, ιδίως τις δεκαετίες του 1980 και του 1990, όταν υπήρχε χρόνος και η λογοτεχνία κυρίως ωθούσε σε αναζήτηση βαθύτερων εξηγήσεων για την ανθρώπινη ψυχή. Αλλά τον Παναγιώτη Σακελλαρόπουλο τον θυμάμαι να πρωτοστατεί ώστε οι ψυχικά ασθενείς να περιθάλπονται στα σπίτια τους είτε σε χώρους που δεν έχουν σχέση με το νοσοκομειακό περιβάλλον και να εργάζεται για να απομακρύνει το στίγμα που βαραίνει την «ασθένεια». Μαζί με τον Πέτρο Χαρτοκόλλη και τις δικές του μελέτες για το άγχος, ήταν οι δυο ευαγγελιστές στη μύηση όσων ενδιαφέρονταν για τα μυστήρια της ανθρώπινης κατάστασης.